تمایل آمریکا به کاهش رابطه با ترکیه و دلایل آن

مدت قابل‌توجهی از قدرت گرفتن مجدد دونالد ترامپ در آمریکا سپری شده است، اما به‌خلاف انتظارات و پیش‌بینی‌های اردوغان و تیم سیاست خارجی کابینه او، هنوز هم گشایش نمایانی در خط روابط واشنگتن ـ آنکارا مشاهده نمی‌شود.

علاوه بر آن که خبری از احتمال توسعه روابط نیست، اقدام دو نماینده دموکرات و جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا برای طرح پیشنهاد کاهش سطح رابطه با دولت ترکیه، موجب نگرانی مقامات آنکارا شده است.

بر اساس گزارشی که روزنامه قرار چاپ آنکارا به نقل از فاکس نیوز منتشر کرده است، دو قانونگذار آمریکایی در برابر ترکیه، شمشیر را از رو بستند. برد اشنایدر نماینده دموکرات از ایلینوی و گاس بیلیراکیس جمهوری‌خواه از فلوریدا، پیشنهاد طبقه‌بندی مجدد ترکیه را در وزارت امور خارجه ارائه کرده‌اند. آنان معتقدند که حالا ترکیه در سپهر سیاست خارجی آمریکا، باید در سطحی پایین‌تر دیده شود.

آیا ترکیه و آمریکا شریک استراتژیک هستند؟
در ادبیات سیاسی حزب عدالت توسعه و شخص اردوغان، همواره از آمریکا به نام متفق و دوست استراتژیک نام برده می‌شود. استدلال سیاستمداران ترکیه این است که عضویت ترکیه در پیمان نظامی ناتو، این کشور را به یک شریک مهم و قابل اعتماد آمریکا تبدیل کرده است،

اما مرور تحولات چند دهه اخیر، عکس این موضوع را نشان می‌دهد، چرا که آمریکا در جریان حمله ترکیه به جزیره قبرس، ترکیه را تحریم نظامی کرد و در ماجراهایی همچون کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ میلادی، هیچ‌گاه به درخواست‌های آنکارا برای محدودسازی فعالیت شاگردان فتح‌الله گولن، پاسخ مثبت نداد.

از این گذشته، حمایت نظامی آمریکا از نهادهای اقماری پ.ک.ک. در سوریه، عملاً تبدیل به مهمترین نقطه اختلاف بین آنکارا و واشنگتن شده است.

با وجود همه این موارد، تیم اردوغان به‌شدت مشتاق بود که در انتخابات، کامالا هریس شکست بخورد، چرا که هم خانم هریس و هم جو بایدن رییس جمهور آمریکا، در طول دوران مسئولیت خود، هیچ‌گاه به ترکیه و اردوغان اعتنایی نکردند، به همین دلیل رهبر حزب حاکم ترکیه امیدوار بود که با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، رابطه گرما و شور تازه‌ای بگیرد،

ولی چنین نشد و در این مدت کوتاه، آن‌قدر که دونالد ترامپ و تیم او به کنشگرانی همچون مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بها داده‌اند، به ترکیه توجه نکرده‌اند.

در طرح پیشنهادی اشنایدر و گاس بیلیراکیس به این موارد اشاره شده است:
الف) تعمیق روابط ترکیه با روسیه، چین، ایران و حماس، در مسیر به خطر انداختن منافع ملی آمریکا است.
ب) ترکیه به کشورهای اروپایی بی‌اعتنا شده و از آنها فاصله گرفته است.
ج) اگرچه ترکیه عضو پیمان نظامی ناتوست، اما سیاست خارجی ترکیه، با منافع امنیتی غرب و ناتو در تضاد است.

اشنایدر در بیانیه‌ای گفته است: «قبلاً تصور می‌شد که ترکیه بر سر دوراهی قرار دارد، اما واقعیت این است که اردوغان انتخاب خود را انجام داده است، دولت او به عوامل حماس پناه می‌دهد، از تلاش‌های جنگی پوتین حمایت می‌کند و اتحاد ناتو را تضعیف می‌کند، در این صورت، چگونه می‌تواند همچنان به‌عنوان متحد غربی خواستار امتیازات ویژه باشد؟»

همچنین بیلیراکیس گفته است: «اقدامات رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، منافع آمریکا را تضعیف می‌کند و بی‌ثباتی منطقه‌ای را ایجاد می‌کند».

همچنین جاناتان شانزر، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، با اشاره به روابط آنکارا با گروه‌هایی مانند حماس و روابط آن با روسیه گفته است: «ترکیه اغلب خلاف اهداف سیاست آمریکا عمل می‌کند. تصمیم ترکیه برای خرید سامانه دفاع موشکی اس‌ـ‌۴۰۰ روسیه، امتناع از اعمال تحریم‌های سختگیرانه علیه روسیه به‌دلیل جنگ این کشور در اوکراین و روابط تجاری استراتژیک با مسکو نشان‌دهنده انحراف آنکارا از اتحادهای سنتی غربی است».

یکی از دیپلمات‌های سفارت ترکیه در واشنگتن، به اظهارات مقامات سیاسی آمریکا واکنش نشان داده و گفته است: «ما تمام این اتهامات را رد می‌کنیم. پیوستن تاریخی و استراتژیک ترکیه به نهادهای غربی از جمله ناتو، شورای اروپا و سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) و همچنین نامزدی برای عضویت در اتحادیه اروپا نشان‌دهنده دوستی ما و غرب است».

ترکیه برای آمریکا هم‌سطح کدام کشورها است؟
«جای ترکیه در خاورمیانه است نه جغرافیایی دیگر.»، این عین عبارتی است که از سوی پیشنهاددهندگان تجدیدنظر در روابط واشنگتن ـ آنکارا مطرح شده است. منظور اصلی نمایندگان مجلس آمریکا از طرح این موضوع چنین است: تاکنون کلیه روابط با ترکیه و تعریف جایگاه این کشور در سیاست خارجی آمریکا و ترتیبات ساختاری و تشکیلاتی آن در دستگاه دیپلماسی آمریکا، به این ترتیب بوده که میز و کارشناسان برجسته‌ای در «دفتر اروپا و اوراسیا» (EUR) مستقر در وزارت امور خارجه ایالات متحده، رابطه را مدیریت می‌کردند، اما حالا، نمایندگان مزبور به دولت ترامپ پیشنهاد داده‌اند که نهایتاً ظرف ۹۰ روز، کل پرونده و میز ترکیه از دفتر اروپا و آسیا به مجموعه دیگری به‌نام «دفتر خاور نزدیک» (NEA) منتقل شود.

نمایندگان دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا، صراحتاً اعلام کرده‌اند که از دید آنها، تعیین وضعیت دیپلماتیک ترکیه در سیاست خارجی آمریکا، باید در ردیف کشورهایی همچون سوریه و لیبی باشد.

ترکیه از آمریکا چه می‌خواهد؟
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، برای اردوغان و تیم او، یک خبر طلایی و نویدبخش توسعه روابط بود، اما حالا ظاهراً خبری از روزهای طلایی و اوج روابط نیست.

رساندن حجم مبادلات تجاری بین آنکارا و واشنگتن به رقم بلندپروازانه یکصد میلیارد دلاری، از مهمترین اهداف اردوغان در سالیان اخیر بوده است.

البته این رقم نهایتاً در سال ۲۰۲۴ میلادی به‌سختی به ۳۳ میلیارد دلار رسید و هنوز فاصله‌ای طولانی تا هدف یکصد میلیارد دلاری وجود دارد، اما واقعیت این است که بخش مهمی از انتظارات ترکیه از آمریکا، شامل موارد سیاسی ـ امنیتی و دفاعی دیگری است که مهمترین آنها عبارتند از:
۱. خروج کامل آمریکا از سوریه و پایان حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کُرد وابسته به پ.ک.ک. در مناطق کردنشین سوریه.
2. ممنوعیت فعالیت کلیه نهادهای فرهنگی و آموزشی وابسته به شاگردان فتح‌الله گولن در خاک آمریکا.
3. ارسال هرچه سریعتر ۴۰ فروند جنگنده اف۱۶ به ترکیه و بازگرداندن این کشور به لیست خریداران جنگنده اف۳۵ و تولید مشترک قطعات این جنگنده پیشرفته.
4. چشم‌پوشی آمریکا از اقدامات ترکیه در شرق مدیترانه و به‌ویژه در قبرس.
5. توجه بیشتر آمریکا به نقش ترکیه در معادلات دیپلماتیک منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در خاورمیانه، دریای سیاه، آسیای میانه و بالکان.

حال باید دید طی روزها و هفته‌های آتی، دولت دونالد ترامپ در برابر پیشنهاد مجلس نمایندگان چه‌مسیری را برمی‌گزیند.