از مطالبه تا روشنگری؛ مسیر دیپلماسی فعال ایران برای تحقق خط ریلی شلمچه–بصره

پروژه خط ریلی شلمچه–بصره به عنوان نماد همکاری راهبردی ایران و عراق، می‌تواند تحولی بزرگ در توسعه مبادلات اقتصادی، گردشگری و حمل‌ونقل منطقه‌ای ایجاد کند. این طرح که سال‌ها در انتظار اجرا مانده، با تأکید اخیر سران دو کشور بار دیگر در مسیر تحقق قرار گرفته است. با این حال، تأخیر طرف عراقی در آغاز ریل‌گذاری، تکمیل این مسیر حیاتی را با چالش‌هایی مواجه کرده است. تداوم پیگیری جدی ایران و شفاف‌سازی اهداف این پروژه می‌تواند به تسریع روند اجرا و تقویت اعتماد و همکاری متقابل میان دو ملت بینجامد.

در جهان امروز، شبکه‌های حمل‌ونقل به‏ ویژه ارتباطات ریلی نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی، توسعه گردشگری و گسترش همکاری‌های بین‌المللی دارند. کشورهای دارای زیرساخت‌های ارتباطی کارآمد توانسته‌اند سهم بیشتری از بازارهای منطقه‌ای و جهانی را به خود اختصاص دهند و تجارت و گردشگری را برای متقاضیان تسهیل کنند. برای مثال دولت چین در سالیان اخیر با طراحی پروژه ‏های اتصال ریلی به کشورهای آسیایی و آفریقایی، سعی در تعمیق روابط با شرکای تجاری خود داشته که طرح یک کمربند، یک جاده را می‏توان نمونه ‏ای از این پروژه ‏ها دانست.

ایران نیز در سالیان اخیر باتوجه به ضرورت افزایش شبکه ارتباطات برای تسهیل و تسریع تجارت و گردشگری به دنبال اتصال ریلی با کشورهای همسایه بوده است. در بین کشورهای همسایه، عراق باتوجه به قرابت‏های عمیق فرهنگی، مذهبی و سطح بالای مبادلات گردشگری و تجاری، مهم‏ترین همسایه ایران محسوب می ‏شود. لذا وجود مسیرهای حمل‏ ونقل میان دو کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل طرفین از چندین مسیر، اتصال ریلی مشترک را در دستورکار قرار دادند.

در این میان خط ریلی شلمچه-بصره که از حدود دو دهه پیش مطرح شده هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است. با وجود تاخیر طولانی اما از سال ۱۴۰۲ با امضای توافقنامه ‏ای جدید بین سران دو کشور، پروژه خط ریلی شلمچه–بصره به عنوان در دسترس‏ترین مسیر اتصال ریلی ایران و عراق، احداث آن سرعت بیشتری گرفته است. با وجود گذشت بیش از دو سال از انعقاد قرارداد و با توجه به بودجه و عملیات اجرایی نسبتا کم، پروژه خط ریلی شلمچه-بصره هنوز راه ‏اندازی نشده است.

در حال حاضر تکمیل این خط ریلی، نیازمند اتمام ساخت پل بازشوی ۸۰۰ متری روی شط العرب به عنوان تعهد طرف ایرانی است که طبق آخرین اظهارات تنها ۴۰ درصد پیشرفت داشته است.

بخش مهم‌تر پروژه، ریل‌گذاری ۳۳ کیلومتر ابتدای مسیر در خاک عراق را شامل می‌شود که مسئولیت آن بر عهده طرف عراقی بوده و عملیات اجرایی آن هنوز آغاز نشده‌ است.

در ماه‏های اخیر مسئولان ایرانی به‏ویژه رئیس جمهور و وزیر راه و شهرسازی تاکید ویژه‏ای بر افتتاح هرچه سریع‏تر پروژه خط ریلی شلمچه-بصره داشتند. برای نمونه دکتر پزشکیان در تاریخ ۲۹ مهرماه ۱۴۰۴ در دیدار با قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی جمهوری عراق و هیات همراه، اتصال شبکه حمل‌ونقل ریلی ایران و عراق یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری دو کشور یاد کرد و گفت: تسریع در اجرای این پروژه از سوی دولت عراق، افزون بر تقویت مناسبات تجاری، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور، زمینه اتصال گسترده‌تر کشورهای منطقه را فراهم خواهد ساخت و پیوندهای اقتصادی را تحکیم می‌بخشد.

همچنین قائم پناه، معاون اجرایی ریاست جمهوری در نشست مشترک مقام‌های ارشد ایرانی و عراقی با حضور استانداران بصره و خوزستان با اشاره به انجام تعهدات ایران در پروژه شلمچه-بصره، از طرف عراقی درخواست کرد که در اجرای تعهدات خود، سرعت عمل بیشتری داشته باشد.

رویه فعلی مطالبه مسئولین ایرانی از طرف عراقی امری شایسته تقدیر بوده و ضروری است ادامه ‏دار باشد. از سوی دیگر روشنگری درباره هدف افتتاح خط ریلی شلمچه-بصره و عدم تعارض این خط ریلی با بندر فاو که به برطرف شدن ابهام موجود در فضای رسانه عمومی عراق می‏انجامد، لازم است در اظهارات مسئولین ایرانی پررنگ شود.