افزایش ۶۰ درصدی قیمت کاغذ/ «مافیا» نبض بازار را در دست دارد

قیمت کاغذ تحریر از آبان ماه سال گذشته تا امروز که این گزارش منتشر می‌شود، بیش از ۶۰ درصد رشد داشته؛ رشدی که صنایعی مانند نشر را با چالشی جدی مواجه کرده است. در این میان، فقدان برنامه مشخص از سوی دولت برای کنترل بازار و نظارت دقیق‌تر بر آن، تصویری مبهم از آینده‌ای نامعلوم را پیش چشم ناشر قرار داده است.

چطور “کاغذ” به مسئله نشر تبدیل شد؟

کاغذ در یک دهه گذشته کم و بیش به عنوان یکی از دغدغه‌های اهالی نشر مطرح بوده است. در دولت دوم روحانی؛ تهیه کاغذ برای بسیاری از ناشران حکم کیمیا را داشت. در حالی که هر بند کاغذ تحریر در ابتدای دولت روحانی، ۷۰ هزار تومان بود، در پایان دولت دوم به ۸۰۰ هزار تومان رسید. در آن زمان نیز رها شدگی بازار در کنار تصمیم قابل تأمل دولت در حذف ارز حمایتی برای واردات کاغذ، کلاف این بازار را پیچیده‌تر کرد.

در دولت سیزدهم و با روی کار آمدن شهید رئیسی، ساماندهی بازار کاغذ و نظارت بر آن، در دستور کار مسئولان قرار گرفت. پیگیری شخص رئیس جمهور از خط تولید کاغذ در کشور و اهتمام دولت برای حمایت از تولید داخل، دست کم این پالس را به بازار می‌داد که نظارت جدی بر این حوزه برقرار است.

تشکیل کارگروه کاغذ در دولت به ریاست معاون اول‌، بازدید از پروژه‌های نیمه‌کاره تولید کاغذ همچون کارخانه کاغذ زاگرس و تاکید بر حمایت همه جانبه از حرکت چرخ تولید کاغذ در کشور از جمله فعالیت‌های رئیس‌جمهور شهید در حوزه کاغذ بود.

این توجه و تاکید که از شخص اول دولت به بدنه دولت تزریق می‌شد‌، موجب شد تا تولید کاغذ چاپ و تحریر در کشور از ۴ هزار تن در ابتدای دولت به ۸۰ هزار تن در عرض ۳ سال برسد،‌ هم‌چنین پاسخ به نیاز کاغذ کتاب‌های درسی در کشور نیز از مسیر تولید داخلی محقق شود و از خروج ۵۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری شود. توجه رئیس جمهور به حوزه کاغذ،‌ تاجایی ادامه داشت که وی در آخرین روزهای حیاتش نیز به بازدید از کارخانه چوب و کاغذ مازندران پرداخت.

حمایت از واردات بدون تخصیص ارز!

اما سیاست دولت چهاردهم در قبال کاغذ، ۱۸۰ درجه با سیاست دولت قبل متفاوت است. محمدرضا عارف در بازدید از نمایشگاه کتاب، حمایت از “واردات” را سیاست کلی تعریف کرد و گفت که این امر، وعده نیست بلکه “الزام” است. سیاست دولت در حالی بر واردات محدود می‌شد که در آن زمان و حتی تا چهار ماه بعد، برنامه‌ای برای تخصیص ارز به منظور واردات نداشت. برخی از فعالان نشر بر این باورند که رها کردن خط تولید کاغذ ایرانی و محدود کردن همه فرصت‌ها به واردات، در نهایت منجر به آشفتگی فعلی بازار شده است.

حمید خلیلی، مدیر انتشارات شهید کاظمی، از جمله ناشرانی است که چندین سال آثار نشر خود را با کاغذ ایرانی منتشر می‌کرد. او در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، درباره تصمیمات دولت در حوزه کاغذ، توجه صرف به واردات را از جمله سیاست‌های اشتباه خواند که منجر به حذف کاغذ ایرانی شده است. او در این‌باره بیشتر توضیح داد و گفت: کاغذ ایرانی یک کمک به ناشر بود، ناشرانی مانند ما که برای چاپ کتاب‌هایمان از کاغذ ایرانی استفاده می‌کردیم، می‌توانستیم از این طریق قیمت کتاب‌ها را کنترل کنیم.

قیمت‌گذاری کاغذ دست “مافیا”ست

او شرایط بازار را تحت تاثیر قیمت‌گذاری “مافیای” کاغذ خواند و افزود: دلار بالا می‌رود، قیمت کاغذ هم بالا می‌رود. دلار پایین می‌آید، اما قیمت کاغذ تغییر نمی‌کند و گاه بعضاً بالاتر هم می‌رود. به نظرم مافیایی در بازار کاغذ حضور دارد که قیمت‌گذاری می‌کند و حتی در برخی مواقع مانند جنگ ۱۲ روزه، توزیع کاغذ را هم محدود کرده بود. در آن زمان با وجود آنکه تاجران در انبارهایشان کاغذ داشتند، اما از فروش امتناع می‌کردند.

این فعال حوزه نشر با بیان اینکه با افزایش قیمت کاغذ، قیمت دیگر ملزومات چاپ مانند مرکب و زینک نیز افزایش یافته و این بر قیمت پشت جلد تأثیر می‌گذارد، اضافه کرد: تمام این‌ها بر میزان حق‌التالیف کتاب‌ها اثر گذاشته و در نهایت قیمت تمام شده کتاب را به شکل قابل ملاحظه‌ای بالا برده است.

کاغذ ایرانی؛ اولین قربانی

خلیلی با تأکید بر اینکه قیمت کتاب در چند ماه گذشته “سرسام‌آور” بالا رفته است، یادآور شد: این موضوع دست ناشر را برای ادامه کار، می‌بندد. الان ما در انتشارات شهید کاظمی ۴۰ عنوان کتاب پرفروش داریم که هنوز مخاطب دارد، اما نمی‌توانیم تجدید چاپ کنیم.

این فعال حوزه نشر عدم ورود ارشاد به مسئله تامین کاغذ مورد نیاز نشر را یکی دیگر از دلایل آشفتگی بازار کاغذ دانست و یادآور شد: در دولت قبل اهتمامی نسبت به ساماندهی بازار وجود داشت. در آن زمان کاغذ برای مقطعی با قیمت مناسب‌تر به صورت محدود در اختیار ناشران قرار گرفت و دولت برنامه مشخصی برای تقویت بنیه تولید داشت، اما حالا اصلاً نمی‌دانیم که قیمت کاغذ را چه کسی تعیین می‌کند؟ آیا دولت نظارتی دارد؟ اگر من خریدار از قیمت ناراضی باشم، باید به کجا مراجعه کنم؟ ملاک افزایش قیمت کاغذ چیست؟

دلار پایین می‌آید، اما قیمت کاغذ نه

خلیلی با بیان اینکه گاه پیش می‌آید که قیمت دلار یک هفته است که تغییر چندانی نداشته اما ما مجبور بوده‌ایم قیمت لحظه‌ای کاغذ را چک کنیم، به تجربه خود در استفاده از کاغذ ایرانی اشاره کرد و گفت: کاغذ ایرانی در دولت قبل از سوی خانه کتاب توزیع می‌شد تا از این طریق دست مافیا بسته شود. این اواخر هم می‌شد با چند فقره چک، خرید خود را انجام دهیم. هرچند برخی بر کیفیت آن انتقاداتی مطرح می‌کنند، اما به نظرم به دلیل صرفه اقتصادی آن را می‌پذیرفت. جدای از آن، حمایت از تولید، تأکید رهبر انقلاب است و باید از کارگر ایرانی حمایت کرد.

خلیلی با تأکید بر اینکه روند جاری منجر به حذف کتاب از سبد خانوار خواهد شد، افزود: این رویه تنها برای ناشرانی که در حوزه فرهنگ عمومی فعال‌اند، دردسر ایجاد خواهد کرد؛ وگرنه ناشران کمک آموزشی که برای کنکور کتاب تولید می‌کنند، اصلاً برایشان قیمت تمام شده کتاب مسئله نیست.

هرچند بخشی از نوسانات قیمت کاغذ متأثر از شرایط اقتصادی است، اما به نظر می‌رسد نوع مواجهه دولت با این شرایط و سکوت در قبال افزایش نرخ، دست دلالان در بازار را باز گذاشته است. می‌توان گفت امروز دلالان مرجعی برای مدیریت بازار کاغذ هستند. در چنین شرایطی ناشران تلاش دارند به منظور حفظ مخاطب، با نظر گرفتن کمترین حاشیه سود، آثار خود را منتشر کنند اما اینکه تا چه زمانی این فرمول جواب می‌دهد، پرسشی است که خود ناشران هم جوابی برای آن ندارند.