تهدید جدی مگس مدیترانه برای مرکبات/ وقتی باغ‌های شمال اسیر آفت می‌شوند

به گزارش گروه اجتماعی عصر قانون: از بابل، پاییز که از راه می‌رسد، مازندران رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد؛ باغ‌های مرکبات درختانی آذین‌بسته با میوه‌هایی به رنگ آفتاب را به نمایش می‌گذارند و عطر خوش نارنگی‌های تازه‌رسیده در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر و روستا می‌پیچد. این روزها برای کشاورزان و باغداران شمال تنها فصل برداشت نیست، بلکه موسم امیدواری به جبران یک‌سال رنج و زحمت و تأمین معاش خانواده‌هاست. اما درست در همین روزهای پرهیاهو و پررنگ، مهمانی ناخوانده از دل طبیعت سر برمی‌آورد؛ مگس مدیترانه‌ای که به جای هم‌سفره شدن با باغداران، به دشمنی بی‌امان علیه دسترنج آن‌ها بدل شده است.

این آفت موذی، که علاقه‌ ویژه‌ای به میوه‌های زرد و نارنجی‌رنگ دارد، سال‌هاست چرخه کاشت، داشت و برداشت مرکبات در مازندران را مختل کرده و خسارت‌های سنگینی به اقتصاد باغداران وارد آورده است. هرچند دولت و کشاورزان بارها با صرف هزینه‌های هنگفت برای مهار آن تلاش کرده‌اند، اما انگار این حشره چابک و مقاوم هفت‌جان دارد و هر بار به شکلی تازه بازمی‌گردد؛ گاهی از دل خاک، گاهی از درختان دیگر و گاهی همراه با جریان میوه‌های آلوده که از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر منتقل می‌شوند.

ماجرای مگس مدیترانه فقط یک موضوع کشاورزی نیست؛ قصه‌ای است از تقابل انسان و طبیعت، از دسترنجی که با زحمت به ثمر می‌رسد و در چشم به هم زدنی بر باد می‌رود. باغدار مازنی که ماه‌ها پای درختان خود عرق ریخته، ناگهان می‌بیند سبدهای پر از نارنگی و پرتقالش به‌جای آن‌که رهسپار بازار شوند، در انبوهی از لکه‌های سیاه و میوه‌های کرم‌خورده تباه شده‌اند. این نه‌تنها زیان اقتصادی است، بلکه زخمی است بر روح و امید کسانی که زندگی‌شان به همین باغ‌ها گره خورده است.

اکنون کارشناسان کشاورزی و گیاه‌پزشکی هشدار می‌دهند که این آفت، به‌دلیل مقاومت بالا در برابر سرما و توانایی خارق‌العاده در تکثیر، می‌تواند به‌سرعت به نسل‌های متوالی تبدیل شده و در طی یک سال بارها باغ‌های مرکبات و حتی سایر میوه‌ها را درگیر سازد. از هلو و زردآلو گرفته تا خرمالو و پرتقال، هیچ محصولی از گزند این مهمان مزاحم در امان نیست. همین ویژگی است که مقابله با آن را دشوار و مدیریت آن را به یک ضرورت ملی تبدیل کرده است.

مسئله امروز مازندران تنها حفاظت از باغ‌های نارنگی و پرتقال نیست؛ سخن از امنیت غذایی، اقتصاد روستایی و آینده معیشت هزاران خانواده‌ای است که به درختان مرکبات دل بسته‌اند. بی‌توجهی به این آفت می‌تواند نه‌تنها چهره باغ‌های شمال، بلکه جایگاه ایران در تولید مرکبات را نیز با تهدیدی جدی روبه‌رو سازد. از همین رو، قصه مگس مدیترانه را باید جدی‌تر از همیشه خواند؛ داستانی که اگر امروز تدبیر نشود، فردا روایت پررنگ‌تری از خسارت، بیکاری و مهاجرت خواهد شد.

محمد نصراللهی، گیاه‌پزشک و کارشناس کشاورزی، در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم در ساری با اشاره به روند رو به افزایش خسارت‌های ناشی از آفت مگس مدیترانه بر باغات استان مازندران، نسبت به آینده تولید مرکبات و سایر محصولات باغی این خطه شمالی هشدار داد.

او در تشریح ویژگی‌های این آفت گفت: مگس مدیترانه مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت جوی به‌ویژه سرما دارد و برخلاف بسیاری از گونه‌های مشابه، می‌تواند در دماهای بسیار پایین و حتی منفی زنده بماند. همین ویژگی زیستی سبب شده تا چرخه حیات آن حتی در زمستان‌های سرد مازندران نیز متوقف نشود و جمعیت این آفت هر سال گسترده‌تر از گذشته گردد.

به گفته نصراللهی، این مگس یکی از حشرات بی‌نظیر از نظر سرعت تکثیر و قدرت ازدیاد نسل است. در شرایط مساعد، در فاصله‌ای کوتاه می‌تواند چندین نسل جدید تولید کند و همین امر باعث شده کنترل آن بسیار دشوار و پرهزینه باشد. وی افزود: «امروزه در بسیاری از باغ‌های مرکبات و حتی میوه‌های هسته‌دار مانند هلو و زردآلو، حضور این آفت به‌طور جدی احساس می‌شود و کارشناسان به‌درستی از آن به‌عنوان آفت اصلی مرکبات مازندران یاد می‌کنند.»

این کارشناس کشاورزی با ابراز نگرانی از اثرات اقتصادی حضور این آفت تصریح کرد: باغدارانی که ماه‌ها و حتی سال‌ها برای پرورش باغ خود زحمت می‌کشند، هنگام برداشت با محصولاتی مواجه می‌شوند که به دلیل آلودگی به مگس مدیترانه دچار لکه، پوسیدگی و کرم‌خوردگی شده و عملاً ارزش بازاری خود را از دست می‌دهند. به گفته او، این روند باعث شده که برخی باغداران به ناچار میوه‌ها را نارس و سبز از درخت جدا کنند تا دست‌کم بخشی از خسارت خود را کاهش دهند، در حالی که این اقدام نه‌تنها کیفیت محصول را پایین می‌آورد بلکه بازارپسندی میوه را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

نصراللهی با اشاره به ویژگی‌های رفتاری این حشره ادامه داد: «میوه‌هایی که رنگ زرد یا نارنجی دارند، بیش از سایر میوه‌ها در معرض هجوم این آفت قرار می‌گیرند. به همین دلیل نارنج، پرتقال، نارنگی و حتی زردآلو و هلو در زمره مهم‌ترین قربانیان این آفت قرار دارند. باغداران برای جلوگیری از تکمیل چرخه حیات این حشره مزاحم ناچار می‌شوند محصولات زردرنگ باغی را زودتر از موعد مقرر برداشت کنند، اقدامی که پیامدهای اقتصادی و کیفی فراوانی به همراه دارد.»

این گیاه‌پزشک با تأکید بر ضرورت چاره‌اندیشی جدی خاطرنشان کرد: تداوم حضور و افزایش جمعیت این آفت، نه‌تنها تولید مرکبات بلکه کلیت باغداری در مازندران را تهدید می‌کند. به باور او، در صورت نبود برنامه‌ریزی دقیق و همکاری جدی میان باغداران، کارشناسان و دستگاه‌های متولی، در سال‌های آینده باید شاهد افت چشمگیر کیفیت محصولات باغی، کاهش صادرات و حتی حذف برخی گونه‌های ارزشمند از چرخه تولید در استان باشیم.

دشمن پنهان باغ‌های شمال

دکتر چلاو، عضو هیئت علمی دانشگاه قائمشهر و مدیر گروه گیاه‌پزشکی این دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، با اشاره به گسترش آفت مگس میوه مدیترانه در باغ‌های مازندران، آن را یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای محصولات باغی کشور دانست و گفت: از این آفت به‌عنوان یک حشره مزاحم یاد می‌شود که توانسته است چرخه تولید بسیاری از میوه‌ها را با خطر مواجه کند.

این استاد دانشگاه توضیح داد: خسارت این آفت از همان زمانی شروع می‌شود که میوه تغییر رنگ داده و وارد مرحله رسیدگی می‌گردد. به گفته او، رفتار تغذیه‌ای این حشره در طول روز متفاوت است و حمله به میوه‌ها نیز با توجه به نسل‌های مختلف آن تنوع دارد. او افزود: نسل‌های نخست مگس مدیترانه معمولاً به میوه‌های هلو، زردآلو، سیب و گلابی حمله‌ور می‌شوند، اما نسل‌های بعدی این آفت خرمالو و مرکبات را هدف قرار می‌دهند.

چلاو در ادامه با اشاره به پیچیدگی چرخه زندگی این حشره اظهار داشت: لارو سن سوم معمولاً از میوه خارج شده و در خاک پای درختان میزبان به شفیره تبدیل می‌شود. طول دوره زندگی یک نسل بسته به شرایط آب‌وهوایی از سه هفته تا سه ماه متفاوت است.

این کارشناس افزود: آفت مگس مدیترانه در شرایط مساعد قادر است سالانه هشت تا ده نسل تولید کند و در برخی مناطق حتی تا ۱۲ نسل نیز گزارش شده است، در حالی‌که در شرایط اقلیمی ایران به‌طور میانگین پنج نسل در سال مشاهده می‌شود.

به گفته این استاد دانشگاه، این آفت در مناطق معتدل معمولاً به‌صورت حشره بالغ یا شفیره در خاک زمستان‌گذرانی می‌کند، اما در مناطق گرمسیری در هر مرحله‌ای از رشد، از تخم تا حشره کامل، می‌تواند زمستان را سپری کند. همین ویژگی باعث شده است که مگس مدیترانه تقریباً هیچ‌گاه از چرخه باغ‌های کشور حذف نشود و حضور آن یک تهدید دائمی برای باغداران باشد.

وی یکی از ویژگی‌های رفتاری این آفت را علاقه شدید آن به میوه‌های زرد و نارنجی دانست و گفت: «همین ویژگی سبب می‌شود مرکباتی چون پرتقال، نارنگی و همچنین میوه‌هایی مانند زردآلو و هلو بیشتر در معرض آسیب باشند.»

چلاو با اشاره به روش‌های عملی مقابله با این آفت، به چند محور اصلی اشاره کرد:روش‌های فیزیکی و مکانیکی: استفاده از کارت‌های زرد چسبنده، تله‌های مکفیل سوراخ‌دار، محلول پروتئین هیدرولیزات، مایع سراتراپ و تله‌های بطری پلاستیکی مجهز به قرص سراتنیکس از جمله ابزارهای مؤثر در کنترل جمعیت این آفت هستند.مدیریت زراعی: برداشت زودهنگام میوه برای جلوگیری از خسارت بیشتر، جمع‌آوری و معدوم‌سازی میوه‌های آلوده از پای درختان، دفن کردن آنها در عمق ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متری خاک یا قرار دادن در کیسه‌های پلاستیکی برای قطع چرخه زندگی آفت ضروری است.مدیریت باغ و انتقال میوه‌ها: برداشت همه میوه‌های نارنجی‌رنگ از سطح شهر، نظارت دقیق بر انتقال میوه‌های آلوده به مناطق دیگر، کنترل اندازه درختان به‌ویژه مرکبات و استفاده از روش عقیمی در کنار کنترل بیولوژیکی از جمله راهکارهای اساسی برای مهار این آفت به شمار می‌روند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه قائمشهر تأکید کرد: برای مقابله مؤثر با این آفت، اقدام جمعی همه کشاورزان و باغداران یک منطقه ضروری است. اگر حتی بخشی از باغ‌ها آلوده باقی بمانند، چرخه زندگی آفت ادامه پیدا کرده و همه تلاش‌ها بی‌نتیجه خواهد بود.

به گزارش تسنیم، مگس مدیترانه تنها یک آفت ساده باغی نیست؛ بلکه نمادی از چالش‌های پیچیده‌ای است که کشاورزی مازندران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. حضور این حشره مهاجم و پرقدرت نشان می‌دهد که بخش کشاورزی کشور، به‌ویژه در حوزه باغداری مرکبات، تا چه اندازه نیازمند مدیریت علمی، هماهنگی منطقه‌ای و تصمیم‌گیری‌های کلان است.

مطالعه و بررسی‌های کارشناسانی همچون محمد نصراللهی و دکتر چلاو به‌خوبی آشکار می‌سازد که مگس مدیترانه با چرخه زندگی سریع، مقاومت بالا در برابر سرما و علاقه خاص به میوه‌های زرد و نارنجی، نه‌تنها یک تهدید مقطعی بلکه یک خطر پایدار برای محصولات باغی مازندران به شمار می‌رود. این آفت قادر است سالانه چندین نسل پیاپی ایجاد کند و به‌دلیل قابلیت زمستان‌گذرانی در شرایط مختلف، عملاً هیچ فصلی از سال را بدون تهدید باقی نمی‌گذارد.

پیامدهای اقتصادی و اجتماعی این بحران فراتر از یک آسیب محلی است. باغدارانی که معیشت خانواده‌هایشان وابسته به مرکبات و میوه‌های باغی است، در معرض ورشکستگی قرار می‌گیرند و فشار این زیان‌ها می‌تواند موجی از بیکاری، مهاجرت روستایی و حتی ترک زمین‌های کشاورزی را رقم بزند. در سطح ملی نیز استمرار این خسارت‌ها می‌تواند امنیت غذایی، میزان صادرات مرکبات و جایگاه ایران در بازارهای جهانی محصولات باغی را با تهدید جدی روبه‌رو سازد.

مقابله با این آفت تنها با اقدامات فردی باغداران ممکن نیست. تجربه‌ها نشان داده است که اگر حتی بخش کوچکی از باغ‌ها آلوده باقی بمانند، چرخه حیات مگس مدیترانه ادامه یافته و تمام زحمات از بین می‌رود. ازاین‌رو، مقابله با این آفت باید در سطحی گسترده و هماهنگ اجرا شود؛ از به‌کارگیری ابزارهای فیزیکی و مکانیکی مانند کارت‌های زرد و تله‌های مخصوص گرفته تا روش‌های مدیریتی نظیر برداشت زودهنگام، جمع‌آوری و معدوم‌سازی میوه‌های آلوده و کنترل انتقال محصولات. در کنار این اقدامات، سیاست‌گذاری‌های کلان در حوزه تحقیقات گیاه‌پزشکی، توسعه روش‌های بیولوژیک و استفاده از فناوری‌های نوین کشاورزی نیز ضروری است.

در نهایت، مگس مدیترانه آزمونی است برای میزان آمادگی ما در مواجهه با تهدیدهای طبیعی و زیستی. اگر این بحران به‌طور علمی و هماهنگ مدیریت نشود، نه‌تنها باغ‌های سرسبز شمال کشور بلکه اعتماد و امید هزاران خانواده کشاورز در معرض خطر قرار خواهد گرفت. اما اگر امروز تدبیر شود، می‌توان این تهدید را به فرصتی برای ارتقای دانش کشاورزی، تقویت همکاری‌های محلی و ملی، و بازآفرینی الگوی تولید پایدار در مازندران و کل کشور بدل ساخت.