تهدید زلزله و بحران آب؛ چالش‌های بی‌پایان پایتخت

حمیدرضا رمضانی؛ کارشناس ارشد آب در یادداشتی نوشت: توان اکولوژیک (Ecological Capacity) به معنای ارزیابی قابلیت‌های یک اکوسیستم برای تأمین منابع و خدمات ضروری جهت حفظ حیات در یک منطقه است. درواقع، توسعه پایدار محصول توان اکولوژیک هر کشور، استان یا منطقه محسوب می‌شود. از این رو، شناخت این توان به ما امکان می‌دهد رابطه عمیق میان ظرفیت اکولوژیک و توسعه پایدار را درک کنیم.

توسعه پایدار یعنی توانایی نسل کنونی برای تأمین نیازهای خود بدون به خطر انداختن منابع و فرصت‌های نسل‌های آینده. این مفهوم پیوندی ناگسستنی با توان اکولوژیک دارد، زیرا چارچوبی برای شناخت محدودیت‌های منابع زمین و ضرورت بهره‌برداری مسئولانه از آن‌ها فراهم می‌آورد تا در دسترس بودن آن‌ها برای آیندگان تضمین شود. از همین رو، ارتباط میان توان اکولوژیک و توسعه پایدار، نقش کلیدی در تحقق عدالت بین‌نسلی و پایداری زیستی دارد.

 تفاوت توان اکولوژیک و ظرفیت تحمل اکولوژیک

توان اکولوژیک به میزان توانایی یک اکوسیستم در تأمین منابع و خدمات لازم برای حفظ حیات اشاره دارد.

ظرفیت تحمل اکولوژیک (Ecological Carrying Capacity) اما، به حداکثر جمعیتی اطلاق می‌شود که یک محیط با توجه به منابعی مانند غذا، آب و زیستگاه قادر به پشتیبانی از آن در بلندمدت است.

توان اکولوژیک یک مفهوم کیفی است که سلامت و تاب‌آوری اکوسیستم را نشان می‌دهد.  ظرفیت تحمل اکولوژیک اما، یک مفهوم کمی است که حداکثر جمعیت قابل‌پشتیبانی توسط محیط را اندازه‌گیری می‌کند.

عوامل مؤثر بر ظرفیت‌های اکولوژیکی

توان اکولوژیک تحت تأثیر عواملی همچون منابع آب، خاک، هوا و تنوع زیستی قرار دارد.

ظرفیت تحمل اکولوژیک به عواملی مانند میزان دسترسی به غذا، آب، فضای زیست و دیگر محدودیت‌های محیطی وابسته است.

یکی از شهرهای که بارگذاری در آن بیش از توان اکولوژیک بوده،‌ تهران است که این موضوع پایتخت را در شرایط بحرانی قرار داده است.

تهران، زلزله، فاجعه‌ای در انتظار!

استان تهران با ۱۶ شهرستان، کمتر از ۱ درصد وسعت کشور را در اختیار دارد، اما بیش از ۲۰ درصد جمعیت و ۳۰ درصد صنایع ایران را در خود جای داده است. در این میان، شهر تهران بیست‌ونهمین شهر پرجمعیت جهان و بیست‌وهفتمین شهر بزرگ دنیا محسوب می‌شود.

تهران در اعداد و ارقام

وسعت: ۷۵۱ کیلومتر مربع

تعداد مناطق: ۲۲

تعداد محله‌ها: ۳۷۰

تعداد بزرگراه‌ها: ۶۰

خیابان‌های اصلی: ۳۴۵

خیابان‌های فرعی: ۲.۳۵۱

بن‌بست‌ها: ۳۲.۰۰۰

تراکم جمعیتی: ۱۲.۲۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع

جمعیت: بیش از ۱۰ میلیون نفر (و نزدیک به ۲۰ میلیون نفر در کل استان)

بافت فرسوده و خطرات زلزله

در شهر تهران ۱.۱ میلیون پلاک مسکونی وجود دارد که بیش از ۳۰ درصد آن‌ها در بافت فرسوده قرار دارند. این در حالی است که استان تهران روی بیش از ۱۰ گسل فعال زلزله قرار گرفته که قدرت هرکدام از آن‌ها بین ۶ تا ۷ ریشتر برآورد شده است. وقوع یک زلزله بزرگ در این شرایط، به معنای یک ابر‌بحران است که مدیریت آن از توان دولت خارج بوده و نیازمند کمک‌های بین‌المللی خواهد بود.

بحران تأمین آب در هنگام زلزله

نهادهای مسئول از جمله وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران، هلال احمر، وزارت راه و شهرسازی و وزارت نیرو همگی به خوبی از این خطر آگاه‌اند. بااین‌حال، در سطح شهر تهران تعداد مخازن آب اضطراری به ۵۰ منبع هم نمی‌رسد که هرکدام تنها ۱۰۰ هزار  لیتر ظرفیت دارند که رقمی ناچیز در برابر نیازهای یک کلان‌شهر در شرایط بحران است.

آمار تکان‌دهنده از خسارات احتمالی

طبق پیش‌بینی پروفسور بهرام عکاشه، در صورت وقوع یک زلزله بزرگ، شمار تلفات و مجروحان در استان تهران بیش از ۶ میلیون نفر خواهد بود. با وجود این هشدارها، دولت‌های پیشین نه‌تنها به گسترش جغرافیایی و فیزیکی تهران دامن زدند، بلکه سیاست‌های شهرسازی اشتباه آن‌ها، معضلات را تشدید کرده است.

شهر پردیس؛ نمونه‌ای از سیاست‌های مخرب:

شهر پردیس بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی فقط برای ۲ هزار هکتار مجوز توسعه داشت اما با دخالت دولت‌های نهم، دهم و سیزدهم، وسعت آن به بیش از ۷ هزار  هکتار رسید! این اقدام، نه‌تنها بحران‌های زیست‌محیطی و تأمین منابع را تشدید کرد، بلکه خطر زلزله را نیز به‌شدت افزایش داد.