خشکسالی به سد لتیان رسید/ از سوءمدیریت تا عدم صرفه جویی

سد لتیان بر روی رودخانه جاجرود با سطح حوزه آبریزی به‌مساحت ۶۹۸۰۰ کیلومترمربع و با متوسط جریان آب سالانه به‌میزان ۳۵۰ میلیون مترمکعب در استان تهران و در فاصله ۳۵کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. این سد که در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسیده؛ یکی از ۵ سد اصلی و مهم تأمین آب شرب استان تهران است.

با وجود بارش‌های زیر نرمال سال جاری در بالادست این سد و همچنین برداشت‌هایی که به‌منظور استفاده شرب و کشاورزی از مخزن این سد شده است، از مجموع حجم ۹۵ میلیون مترمکعبی مخزن سد لتیان، در حال حاضر فقط ۹ میلیون مترمکعب آن، پُر از آب است. درواقع تنها حدود ۹ درصد ظرفیت مخزن این سد پُر و حدود ۹۱ درصد آن خالی است.

این درحالی است که روز مشابه سال گذشته در سد لتیان ۱۸ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده داشتیم و مقایسه این رقم با میزان ذخایر فعلی سد لتیان، حکایت از کاهش ۵۰ درصدی  ذخایر این سد نسبت به سال گذشته دارد.

در یک سال نرمال آبی، در میانه اسفند‌ماه حداقل ۴۰ میلیون مترمکعب آب باید در سد لتیان ذخیره شده باشد؛ متوسط حجم مخزن این سد در ۵۷ سال گذشته در پایان اسفندماه، ۴۱ میلیون مترمکعب بوده، که مقایسه آن با میزان ذخایر فعلی این سد، حکایت از افت ۷۸درصدی ذخایر سد لتیان دارد.

بیش از هر عامل دیگری، بحران آب در ایران نتیجه سوءمدیریت بوده است. ایران از تغییرات قابل ملاحظه اجتماعی-اقتصادی و سیاسی در قرن اخیر گذر کرده است. با وجود اینکه میل برای نوسازی سریع فواید اجتماعی-اقتصادی بسیاری را به همراه داشته است، فرایندهای نوسازی و توسعه سریع فاقد اثرات منفی بر منابع آبی زیست محیطی در کشور نبوده است. انقلاب اسلامی و فشارهای بین المللی بر ایران منجر به تشدید عطش توسعه و میل بیشتر به اثبات استقلال شده است. ایران در دستیابی به استقلال در عرصه سیاستگذاری و تکیه بر تخصص ملی در مقابله با تحریم های غرب بسیار موفق تر از سایر کشورهای درحال توسعه جهان بوده است اما توسعه سریع و احداث زیرساختهای اصلی که با کمترین توجه به اثرات درازمدت غیراقتصادی آنها انجام شده است باعث ایجاد مسائل متعدد آبی و زیست محیطی شده است که این موفقیت را زیر سوال می برد.

با وجودی که تحریم های شدید بین المللی با محدود کردن دسترسی ایرانیان به فناوری‌های مدرن، فرایند توسعه را در ایران کند کرده است، اما برخلاف ادعای بسیاری از سیاستگذاران، مسائل آب در ایران لزوما ریشه در محدودیت دسترسی به فناوری و تجربیات فنی نداشته است. درواقع ایران از سیاستگذاری های غیر جامع و تلاش برای حل نمودن مشکلات با تکیه بر دانش کارشناسانی مجرب که متاسفانه به طور مستقل عمل می نمایند، رنج برده است. یکی از مهمترین عوامل این سیاستگذاری مجزا و ناهمگن، ساختار حکمرانی آب بوده است که ذی‌مدخلان و ذی‌نفعان بسیار و سلسله مراتب نامطلوب را به مدیریت منابع آب در ایران تحمیل کرده است.

عامل اصلی توسعه ناهماهنگ در ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه، اشتیاق بیش از حد برای رشد و توسعه بی وقفه بوده است که مانع از یک درک جامع ازروابط پویا و پیچیده و بازخوردی بین بخش‌های مختلف مدیریت شده است. یک چنین شرایطی در کشورهای توسعه یافته نظیر امریکا در مراحل اوج توسعه مشاهده شده است اما این کشورها توانستند با اقدامات به موقع مکانیسم های موثری طراحی کنند تا بتوانند با بسیاری از مسائل آبی-زیست محیطی در پس رشد و توسعه سریع مقابله و از وقوع آنها جلوگیری کنند.

چه باید کرد؟

مسائل و مشکلات فراوان موجود در صنعت آب ایران، جای هیچگونه شکی را باقی نمی گذارد که این کشور در حال تجربه یک بحران جدی و رو به رشد است؛ بنابراین، اقدامات جدی و فوری مورد نیاز است تا بتوان مشکلات آب موجود در کشور را مدیریت کرد. خوشبختانه دولت جدید ایران، بحران آب را به عنوان اولویت ملی شناخته و تلاش می کند تا در اسرع وقت آشکارترین مسائل و مشکلات آب کشور را رفع کند. با این حال تغیرات زیرساختی در مدیریت منابع آب کشور مورد نیاز است تا از توسعه مشکلات مشابه در آینده جلوگیری کرده و دسترسی به منابع پایدار آب را ممکن کند.