رئیسی: ۲۵ درصد جمعیت کشور دچار اختلالات روانی هستند

علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت در نشست خبری که به مناسبت هفته سلامت روان و پویش سلامت دهان و دندانپزشکی در وزارت بهداشت برگزار شد، با اشاره به شعار امسال با محوریت «دسترسی همگانی به خدمات سلامت روان»، بر ضرورت آمادگی سازمان‌یافته و همکاری بین‌بخشی در این حوزه تأکید کرد.

وی با بیان اینکه «موضوع سلامت روان به یکی از چالش‌های اساسی سبک زندگی امروزی تبدیل شده است»، گفت: دنیای دیجیتال می‌تواند هم فرصت و هم تهدیدی برای سلامت روان باشد و از یک‌سو، فضای مجازی و ابزارهای دیجیتال امکان دسترسی آسان‌تر مردم، به‌ویژه در مناطق دوردست، به خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناختی را فراهم کرده‌اند.

به گفته رئیسی؛ امروز می‌توان از طریق پلتفرم‌های مجازی، ارتباط مؤثری میان فرد دارای مشکل و مشاور آگاه برقرار کرد، که این امر در بسیاری از موارد نجات‌بخش است.

وی ادامه داد: فضای مجازی می‌تواند خود به عاملی برای آسیب‌های روانی تبدیل شود.

معاون بهداشت با اشاره به حجم بالای اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی افزود: بمباران اطلاعات غلط، به‌ویژه در حوزه سلامت روان و سبک زندگی، می‌تواند برای کودکان و نوجوانان بسیار خطرناک باشد و گاهی راهکارهایی که به‌ظاهر علمی به‌نظر می‌رسند، در واقع توصیه‌های غیرکارشناسی و آسیب‌زا هستند.

رئیسی بر لزوم ارتقای سواد سلامت روان دیجیتال در جامعه تأکید کرد و گفت: برای بهره‌مندی از ظرفیت فضای دیجیتال، باید آموزش، آگاهی و نظارت مؤثری در سطح خانواده‌ها و نهادهای آموزشی ایجاد شود.

فضای دیجیتال ابزار قدرتمندی برای سلامت روان است اما می‌تواند آسیب‌زا نیز باشد

وی ادامه داد: فضای دیجیتال ابزار قدرتمندی است که اگر درست از آن استفاده شود، می‌تواند به بهبود سلامت روان کمک کند، اما از سوی دیگر در صورت استفاده نادرست می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.

وی افزود: این موضوع از جمله مباحثی است که باید روی آن تمرکز و کار جدی انجام شود و سلامت روان به‌طور مستقیم تحت تأثیر عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت قرار دارد و مسائل اقتصادی، فرهنگی، جنگ‌ها و بحران‌ها همگی در وضعیت روان جامعه نقش دارند و می‌توانند اثرگذار باشند.

رئیسی اظهار داشت: چند وقت پیش نیز در اجلاس وزرای بهداشت، موضوع سلامت روان به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی مطرح شد و از کشورها خواسته شد نسبت به این مسئله تعهد داشته باشند و در همین راستا، ما در منطقه نیز تلاش داریم گفت‌وگوهایی را برای بررسی آثار جنگ و بحران بر سلامت روان انجام دهیم.

رئیسی تأکید کرد: جنگ و بی‌عدالتی از اصلی‌ترین عوامل بروز اختلالات روانی هستند و متأسفانه بحران‌هایی که در منطقه جریان دارند و حتی دخالت‌هایی که از بیرون وارد می‌شوند، سلامت روان مردم منطقه را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده‌اند، من این مسئله را در یکی از نشست‌های منطقه‌ای نیز مطرح کردم تا در سطح بین‌المللی درباره آن گفت‌وگو شود.

وی با اشاره به نقش مشاوران در حمایت از افراد آسیب‌دیده گفت: این‌طور نیست که هر کارشناس یا مشاوری بتواند با چند جلسه گفت‌وگو مشکلات عمیق را حل کند، فرض کنید فردی در جنگ خانواده خود را از دست داده است؛ در چنین شرایطی کاهش خطر و بازسازی روان او تنها با مشاوره ساده ممکن نیست و این فرایند نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات حمایتی، اجتماعی و اقتصادی است.

وی افزود: در بسیاری از کشورها افراد مدرک مشاوره دریافت می‌کنند، اما هر دارنده مدرک لزوماً مشاور مؤثری نیست و یک مشاور خوب باید تجربه، دانش اجتماعی، مهارت ارتباطی و درک انسانی بالا داشته باشد، به‌ویژه در حوزه مشاوره خانواده، کوچک‌ترین بی‌دقتی می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد.

معاون بهداشت با تأکید بر اهمیت انتقال تجربه میان متخصصان خاطرنشان کرد: انتقال تجربه از اهمیت بالایی برخوردار است و این کار نباید به شکل نمادین انجام شود، بلکه باید ساختارمند، برنامه‌ریزی‌شده و در قالب آموزش‌های عملی و تبادل تجربیات میدانی بین کشورها صورت گیرد، ما نمونه‌های متعددی از تجربه‌های موفق داریم که باید آن‌ها را ادامه دهیم و مستندسازی کنیم.

به گفته رئیسی؛ ما باید این مسیر را با جدیت پیش ببریم. تجربه‌های میدانی باید به بخشی از نظام آموزش سلامت روان تبدیل شوند تا بتوانیم از آن‌ها در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آینده بهره ببریم.

وی گفت: سلامت روان مسئله‌ای چندوجهی است که تنها با همکاری همه بخش‌ها می‌توان بهبود یافت و استفاده از ابزار دیجیتال باید هدفمند و آگاهانه باشد تا از ظرفیت آن در جهت ارتقای سلامت روان استفاده شود، نه آسیب به آن.

به گفته رئیسی؛ ما باید با آموزش، نظارت، ارتقای سواد سلامت روان و دیجیتال، و حمایت از مشاوران کارآزموده، بتوانیم نظامی مؤثر و پایدار برای حفظ سلامت روان جامعه ایجاد کنیم.

۲۵ درصد از جمعیت کشور دچار یکی از اختلالات روانی هستند

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به آمار اختلالات روانی در کشور گفت: براساس بررسی‌های انجام‌شده، حدود ۲۵ درصد از جمعیت کشور دارای یکی از انواع اختلالات روانی هستند که در این میان، اختلالات افسردگی و اضطرابی بیشترین شیوع را دارند.

وی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که دچار اختلالات اضطرابی یا افسردگی هستند، بخش قابل‌توجهی از جمعیت مبتلا را تشکیل می‌دهند و این مسئله نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی مستمر است و ما در طراحی برنامه‌ها و پرسش‌های ارزیابی نیز این موضوعات را به‌عنوان اولویت مدنظر قرار دادیم.

معاون بهداشت با بیان اینکه ایران تنها کشور منطقه است که خدمات سلامت روان را در شبکه بهداشت ادغام کرده است نیز ادامه داد: در حال حاضر بیش از ۳۲۰۰ روانشناس در شبکه بهداشت کشور فعالیت می‌کنند و این روانشناسان در مراکز جامع خدمات سلامت، ارائه‌دهنده مشاوره‌های تخصصی هستند و در صورت نیاز به درمان دارویی، بیماران را به روانپزشکان ارجاع می‌دهند.

وی با اشاره به یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ملی وزارت بهداشت در این حوزه گفت: یکی از طرح‌هایی که در نشست اخیر به‌صورت برجسته ارائه شد و مورد توجه قرار گرفت، طرح مراکز سراج یا همان مراکز سلامت روانی اجتماعی مبتنی بر جامعه است.

وی افزود: این مراکز با سایر بخش‌های شبکه بهداشت در ارتباط مستقیم هستند و بیماران در صورت نیاز، پس از ترخیص از مراکز بستری، توسط تیم‌های سراج مورد پیگیری قرار می‌گیرند، مثلاً اگر فردی اقدام به خودکشی کرده یا دچار بحران خانوادگی و اقتصادی شده باشد، علاوه بر مشاوره اولیه، تیم مددکاری و روانشناسی با او در ارتباط می‌مانند تا از بازگشت بحران جلوگیری شود.

رئیسی با اشاره به اهمیت پیگیری و مراقبت پس از درمان گفت: در بسیاری از کشورها این پیگیری‌ها انجام نمی‌شود و این یکی از مشکلات جهانی در حوزه سلامت روان است و ما تلاش کرده‌ایم این حلقه مراقبتی را در کشور فعال نگه داریم تا مشکل تنها در سطح درمان کوتاه‌مدت باقی نماند.

وی تاکید کرد: بخش مهمی از اختلالات روانی به دلیل عوامل اجتماعی مانند بیکاری، فقر، فشار اقتصادی و اختلافات خانوادگی ایجاد می‌شوند. بنابراین اگر فقط به درمان دارویی یا بستری موقت اکتفا کنیم، مشکل اصلی پابرجا می‌ماند و در مراکز سراج، علت‌های زمینه‌ای شناسایی و با همکاری تیم‌های مختلف برطرف می‌شود.

وی گفت: سلامت روان نیازمند نگاهی جامع و اجتماعی است. نباید تصور کنیم که این فقط وظیفه روانشناس یا پزشک است و همه دستگاه‌ها باید درگیر شوند تا بتوانیم از بروز اختلالات پیشگیری و سلامت روان جامعه را پایدار کنیم و امروز ایران با بهره‌گیری از تجربه‌های موفق در شبکه بهداشت، می‌تواند الگویی برای کشورهای منطقه در زمینه ادغام سلامت روان در نظام خدمات اولیه باشد.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در ادامه سخنان خود درباره سلامت روان و عوامل مؤثر بر آن، به موضوع مصرف مواد و الکل اشاره کرد و گفت: یکی از عوامل مهمی که بر سلامت روان جامعه تأثیر مستقیم دارد، میزان مصرف مواد و الکل است. در این زمینه، کشور ما اگرچه وضعیت بهتری نسبت به برخی کشورها دارد، اما همچنان با چالش‌هایی روبه‌روست.

وی افزود: ما در همه جلسات مرتبط با سلامت روان و آسیب‌های اجتماعی حضور فعال داریم و در حال همکاری با نهادهای مرتبط برای طراحی طرح‌های تحولی در زمینه پیشگیری از مصرف مواد و الکل هستیم و در مورد مصرف الکل تاکنون مطالعات و پایش‌های جامعی به‌طور کامل انجام نشده، اما آمارهای به‌دست‌آمده از مراکز درمانی و اورژانس‌ها تصویر روشنی از واقعیت ارائه می‌دهد.

رئیسی با اشاره به داده‌های حاصل از بیمارستان‌ها و مراکز اورژانس گفت: افرادی که با مسمومیت ناشی از مصرف الکل به اورژانس مراجعه می‌کنند، تنها بخش کوچکی از مصرف‌کنندگان واقعی هستند و این موارد نشان‌دهنده آن است که میزان مصرف در سطح جامعه بالاتر از آن چیزی است که در آمار رسمی دیده می‌شود.

وی اظهار داشت: متاسفانه در برخی استان‌ها مشاهده شده که گروهی از افراد در مهمانی‌ها یا تجمعات غیررسمی اقدام به مصرف الکل می‌کنند و پس از بروز مسمومیت، به مراکز اورژانس منتقل می‌شوند و تعداد افرادی که در این شرایط دچار مسمومیت می‌شوند، نشان‌دهنده گستردگی مصرف در برخی مناطق است.

معاون بهداشت تاکید کرد: اگرچه کشور ما با توجه به مبانی دینی و فرهنگی، از نظر میزان مصرف الکل در مقایسه با بسیاری از کشورها پایین‌تر است، اما همین آمارهای موجود نیز زنگ هشدار است و نباید نادیده گرفته شود و مصرف الکل نه تنها سلامت جسمی را به خطر می‌اندازد بلکه در بروز اختلالات روانی، خانوادگی و اجتماعی نیز نقش دارد.

وی با بیان اینکه پیشگیری و آموزش باید در اولویت قرار گیرد، افزود: ما باید از ظرفیت‌های آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی برای آگاهی‌بخشی به مردم استفاده کنیم و همکاری بین‌بخشی میان وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، رسانه ملی و نهادهای فرهنگی برای کاهش مصرف مواد و الکل ضروری است.

رئیسی گفت: سلامت روان بدون توجه به سبک زندگی، مصرف مواد و شرایط اجتماعی قابل تحقق نیست. ما باید ضمن ارتقای آگاهی جامعه، زمینه را برای کاهش مصرف و کنترل رفتارهای پرخطر فراهم کنیم و سلامت روان یک موضوع فردی نیست؛ بلکه مسئله‌ای اجتماعی است که نیاز به مشارکت همگانی دارد.

سیاست‌گذاری در سلامت روان باید مبتنی بر آمار دقیق منطقه‌ای است

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره سیاست‌های ملی سلامت روان گفت: سیاست‌گذاری در حوزه سلامت روان باید بر اساس آمارها و داده‌های دقیق هر منطقه انجام شود، به عنوان مثال، اگر در استانی شیوع اختلالات اضطرابی از میانگین کشوری بالاتر و به حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد رسیده باشد، سیاست‌ها و مداخلات آن استان باید متناسب با این شرایط طراحی شود.

وی افزود: همچنین اگر در استان یا منطقه‌ای طی چهار سال آینده این میزان از ۲۵ درصد به ۱۸ یا ۱۷ درصد کاهش پیدا کند، این امر نشان‌دهنده اثرگذاری مداخلات انجام‌شده است و چنین پایش‌هایی به ما کمک می‌کند که بتوانیم سیاست‌ها را اصلاح، تقویت یا بازنگری کنیم.

رئیسی با اشاره به اینکه سلامت روان تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد، گفت: اختلالات روانی، به‌ویژه افسردگی، تحت تأثیر عوامل زیستی، اجتماعی و حتی فصلی هستند و مثلاً در برخی فصول سال، به‌ویژه زمستان، بروز افسردگی بیشتر مشاهده می‌شود و از سوی دیگر، وضعیت اقتصادی، اشتغال و محیط اجتماعی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت روان دارند.

وی افزود: هدف ما در وزارت بهداشت، بومی‌سازی سیاست‌های سلامت روان در کشور است و شرایط فرهنگی و اجتماعی ایران با بسیاری از کشورها تفاوت دارد، بنابراین نمی‌توان از یک نسخه واحد استفاده کرد. ما باید مداخلات را بر اساس داده‌های واقعی هر منطقه تنظیم کنیم.

معاون بهداشت در ادامه درباره ابزارهای خودآسیب‌رسانی و خودکشی گفت: متأسفانه یکی از چالش‌های موجود در کشور، دسترسی آسان به ابزارهای ارزان‌قیمت برای خودکشی است و این مواد متأسفانه هم ارزان هستند و هم به‌راحتی در دسترس قرار دارند، فضای مجازی نیز گاه به شکل نادرست، اطلاعات مربوط به این ابزارها را منتشر می‌کند که این خود عاملی برای افزایش خطر است.

وی افزود: در همین راستا، وزارت بهداشت اقداماتی را برای محدودسازی دسترسی به این مواد و همچنین افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات آن‌ها در دستور کار قرار داده است. مقابله با افکار خودکشی نیازمند مداخلات چندوجهی شامل آموزش، مشاوره، حمایت اجتماعی و ملاحظات فرهنگی است.

رئیسی همچنین با تاکید بر اهمیت مراجعه به روانشناس گفت: شاخص مراجعه به روانشناس یکی از معیارهای مهم سنجش سلامت جامعه است و اگر آمار مراجعه به روانشناس بالا برود، این به معنای افزایش آگاهی و ثبات سلامت روان در جامعه است، نه الزاماً افزایش بیماری.

به گفته وی؛ مردم باید یاد بگیرند که مشاوره گرفتن نشانه ضعف نیست، بلکه بخشی از مراقبت از خود است.

وی از طراحی سامانه‌های دیجیتال برای خودمراقبتی روانی خبر داد و گفت: در سامانه‌های جدید وزارت بهداشت که به‌زودی بر بستر تلفن همراه در دسترس قرار خواهند گرفت، ابزارهایی برای خودارزیابی سلامت روان در نظر گرفته شده است و افراد می‌توانند با پاسخ به چند سؤال ساده، وضعیت روانی خود را بسنجند و اگر امتیازشان از حد مشخصی بالاتر بود، به یکی از مراکز خدمات روانشناسی شبکه بهداشت ارجاع داده می‌شوند.

سلامت دهان و روان کودکان تحت تأثیر سبک زندگی، عوامل محیطی و فضای مجازی است

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره سلامت کودکان و نوجوانان گفت: اثر اقدامات پیشگیرانه در حوزه سلامت دهان و دندان کودکان بسیار مثبت است، اما این به معنای رفع کامل مشکلات نیست. بیماری‌ها و عوارض دندانی می‌توانند به شکل سیستمیک اثرگذار باشند و به عنوان مثال، کودکانی که در طول شب اسید معده بالا می‌آید، دندان‌هایشان آسیب می‌بیند و کودکانی که سبک زندگی نامناسب دارند، مانند مصرف زیاد شیرینی و مواد قندی بیشتر در معرض مشکلات دندانی قرار دارند.

وی افزود: عوامل محیطی و ژنتیک نیز نقش دارند و در برخی مناطق کشور، شرایط محیطی و ژنتیکی اثر مستقیم بر سلامت دندان کودکان دارد، بنابراین پیشگیری باید مبتنی بر آموزش والدین و کودکان، اصلاح سبک زندگی و مراقبت مستمر باشد.

معاون بهداشت با اشاره به چالش‌های موجود در فضای مجازی اظهار داشت: متأسفانه بخش قابل توجهی از اطلاعات منتشرشده در فضای مجازی در حوزه سلامت روان و دهان و دندان، معتبر نیست و برخی افراد که رشته تحصیلی‌شان هیچ ارتباطی با روانشناسی یا روانپزشکی ندارد، وارد این حوزه می‌شوند و توصیه‌هایی ارائه می‌دهند که گاهی آسیب‌زا است. این مسئله می‌تواند سلامت روان و جسم کودکان را تهدید کند.

وی افزود: این مشکل روزبه‌روز کلیدی‌تر می‌شود، زیرا افراد بدون تخصص با انتشار محتوا در شبکه‌های مجازی، باعث سردرگمی خانواده‌ها و ارائه اطلاعات نادرست می‌شوند. ما باید مراقبت کنیم که آموزش‌ها علمی، دقیق و قابل اطمینان باشند و والدین بدانند چگونه از منابع معتبر استفاده کنند.

رئیسی با بیان ضرورت آموزش جامعه گفت: آموزش والدین و معلمان درباره نحوه تشخیص مشکلات، رفتار کودکان، برخورد مناسب و شناسایی زودهنگام علائم اختلالات روانی و دندانی بسیار حیاتی است و هرگونه کوتاهی یا بی‌توجهی در این زمینه می‌تواند منجر به تشدید مشکلات شود و اثرات بلندمدت بر سلامت کودکان داشته باشد.

وی تاکید کرد: وزارت بهداشت برنامه‌های جامعی برای دسترسی خانواده‌ها به اطلاعات علمی، آموزش خودمراقبتی و مداخلات پیشگیرانه طراحی کرده است و هدف ما این است که کودکان با سلامت روان و جسم پایدار رشد کنند و خانواده‌ها بتوانند به راحتی و با اعتماد به منابع معتبر، مراقبت‌های لازم را انجام دهند.