ساختمان‌ شیشه‌ای را طوری بازسازی کنیم که معلوم باشد بمباران شده است

در پی آسیب‌دیدگی ساختمان شیشه‌ای صداوسیما بر اثر اصابت ۱۱ موشک، بحث‌هایی پیرامون نحوه‌ی مرمت آن شکل گرفت؛ دو مرمت‌گر و معمار باسابقه از جمله اسکندر مختاری و گیتی اعتماد، در گفت‌وگو با ایسنا بر لزوم بازسازی عین‌به‌عین این اثر شاخص معماری مدرن تأکید کردند. از نگاه آنها، این ساختمان نه‌تنها از نظر فرم معماری، مصالح مینیمال و عملکرد مدرن حائز ارزش است، بلکه اکنون به واسطه‌ آسیب در جریان جنگ، ارزش تاریخی و نمادین نیز یافته است.

در واکنش به طرح وزیر راه و شهرسازی مبنی بر برگزاری مسابقه‌ای برای مرمت بنا، هنرمندان و مهندسان معمار که با ایسنا گفت‌وگو کردند، چنین اقدامی را غیرمنطقی و نگران‌کننده دانستند؛ چراکه معتقدند ساختمان شیشه‌ای باید به‌عنوان اثری از دفتر عبدالعزیز فرمانفرمائیان و بخشی از میراث معماری معاصر ایران حفظ شود. اعتماد درباره این امر گفت: «نقشه‌ها و تصاویر بنا موجود است و می‌توان آن را بی‌کم‌وکاست بازسازی کرد، همان‌طور که ورشو پس از جنگ جهانی دوم بازسازی شد.»

در قدم بعدی اما تصمیم گرفتیم با عبدالرضا زکایی که یکی از معماران معاصر ایرانی است درباره بازسازی این ساختمان صحبت کنیم. زکایی فردی است که در سال ۱۳۵۷ همراه با علی سردار افخمی به عنوان طراح و مدیر پروژه مشغول به کار بود. از آثار او می‌توان به پروژه‌هایی مانند دانشگاه صنعتی اصفهان، مراکز تحقیقات سازمان انتقال خون ایران در سال ۱۳۷۴، ساختمان مجلس شورای اسلامی ایران در سال ۱۳۷۶ و باغ کتاب تهران در سال ۱۳۸۴ اشاره کرد.

در ادامه می‌توان گفت‌وگوی ایسنا با او را خواند.

زکایی در ابتدا گفت: زمانی که فرمانفرمائیان در ایران فعالیت می‌کرد، من با سردارافخمی کار می‌کردم و این دو دوستی نزدیکی با هم داشتند. این امر موجب شد که من وقتی که پروژه ساختمان شیشه‌ای در حال طراحی بود، از نزدیک در جریان پروژه باشم و به خوبی آن را بشناسم. حال با توجه به شناختی که روی پروژه دارم و سوابقی که در زمینه بازسازی بناها مانند گنبد سلطانیه دارم، می‌توانم بازسازی این بنا را برعهده بگیرم.

او ادامه داد: زمانی که نقشه ساخت این بنا طراحی شد، دوره مدرن را گذرانده بودیم؛ بنابراین اگر بگوییم که ارزش ملی دارد بد نگفته‌ایم؛ به همین دلیل مسابقه در چنین کاری معنا ندارد و برای انجام آن باید فرد باتجربه پیدا کنند.

زکایی همچنین درباره بازسازی عین به عین ساختمان شیشه‌ای گفت: این ساختمان ۱۰۰ درصد باید عینا بازسازی شود. بازسازی و مرمت بناها یک فرهنگ و تعریف دارد. هر کسی اجازه بازسازی یک بنا و حتی جاده را ندارد؛ بنابراین کسی باید این کار را انجام دهد که اصول این کار را بداند. من خودم به این اصول اشراف دارم.

این معمار ادامه داد: در بازسازی یک بنا هر چیزی باید سر جای خودش باشد. مثلا اگر در یک ساختمان سنگ به عنوان نما استفاده شده باشد، نباید همان سنگ را در کف ساختمان استفاده کنند. کار بازسازی ابدا مسابقه‌پذیر نیست. هیچ کجای دنیا برای این کار مسابقه نمی‌گذارند. در ایران هر گاه می‌خواهند خیلی مردمی باشند، مسابقه برگزار می‌کنند، گرچه که هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.

این هنرمند با اشاره به بازسازی کلیسای نوتردام پاریس پس از آتش‌سوزی عنوان کرد: زمانی که کلیسا آتش گرفت و قصد مرمت آن را داشتند، برای این کار مسابقه برگزار نکردند. همچنین از معماری که تجربه این کار را داشت برای بازسازی آن دعوت کردند و در رأس پروژه گذاشتند. در ادامه از نجاری دعوت کردند که سابقه چنین کاری را داشت و با کمک او از همان چوبی استفاده کردند که از ابتدا در بنا استفاده شده بود، به‌گونه‌ای که برای این کار حتی به محل رویش درخت آن چوب رفتند و از آن در بازسازی استفاده کردند.

او تصریح کرد: بازسازی ساختمان شیشه‌ای را باید با ظرافت انجام داد. همچنین باید مشخص باشد که این بنا بازسازی شده است. بازسازی یک بنای ساختمانی همانند یک اثر نقاشی باارزش نیست؛ چراکه مرمت یک اثر هنری باید به فردی سپرده شود که کار او مرمت آثار هنری باستانی است و چنان باید اثر را مرمت کند که کسی متوجه این امر نشود. اما وقتی که یک بنا بازسازی می‌شود باید مشخص شود که بازسازی شده است؛ زیرا تاریخ را نباید دستکاری کرد. باید مشخص باشد که بنا در چه تاریخی بمباران شده است و بعدا در چه مراحلی بازسازی شده است. اگر این ساختمان همانند روز اول بازسازی شود، کسی متوجه نمی‌شود در اثر برخورد بمب تخریب شده است.