فرزین: نظارت بانکی برخط شد/ پایان رانت‌های بانکی؟

«سامانه روابط اشخاص» به‌عنوان اولین سامانه متمرکز در زمینه شناسایی برخط انواع روابط بین اشخاص در حوزه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط در شبکه بانکی رونمایی شد.

فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی در آیین رونمایی از این سامانه در ابتدای جلسه هیئت عالی بانک مرکزی با اشاره به سیاست جدید بانک مرکزی مبنی بر تمرکز بر نظارت هوشمند بانکی تأکید کرد: در طول دو سال گذشته به‌سمت اینکه یک نسخه جدید هوشمند از نظارت در بانک مرکزی پیاده شود حرکت کرده‌ایم و امروز سامانه روابط اشخاص مرتبط در شبکه بانکی در بانک مرکزی عملیاتی شد سامانه‌ای که در چارچوب «نظارت هوشمند» ترکیبی از چندین سامانه را در بر دارد.

محمدرضا فرزین در این مراسم که با حضور وزیر اقتصاد، رئیس‌ سازمان برنامه و بودجه و دیگر اعضای هیئت عالی بانک مرکزی برگزار شد راجع به ویژگی‌های هوشمند این سامانه گفت: مهم‌ترین اشخاص تحت نظارت بانک مرکزی، خود بانک‌ها هستند که از ابتدا تا به حال، مهم‌ترین سازمان‌هایی هستند که توسط بانک مرکزی نظارت می‌شوند. در طول دو سال گذشته به‌سمت پیاده‌سازی نسخه جدیدی از نظارت در بانک حرکت کرده‌ایم به‌طوری که نظارت را به‌سمت «نظارت هوشمند» سوق داده‌ایم.

وی تصریح کرد: نظارت‌ باید به‌صورت هوشمند و برخط صورت پذیرد تا کاهش ریسک، مستمر شود و مشکلات بعدی پیش نیاید.

رئیس هیئت عالی بانک مرکزی ابراز کرد: سامانه روابط اشخاص، یکی از پروژه‌های بانک مرکزی در چارچوب «نظارت هوشمند» است که ترکیبی از چندین سامانه را در بر خواهد داشت. امیدواریم بتوانیم بخشی از برنامه‌هایی را که در سال جدید داشته‌ایم، محقق کنیم؛ چرا که در بانک مرکزی تصمیم بر این است که هر ماه چند پروژه رونمایی شود.

سامانه روابط اشخاص؛ ابزار تازه بانک مرکزی برای مهار مطالبات غیرجاری

فرشاد محمدپور، معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی نیز در این مراسم با بیان اینکه “طی سال‌های اخیر، بانک مرکزی بر توسعه نظارت هوشمند بر اشخاص تحت نظارت به‌ویژه بانک‌ها، تمرکز کرده است.” یادآور شد: بانک‌ها از مهم‌ترین اشخاص تحت نظارت به‌شمار می‌روند، در همین راستا امروز سامانه روابط اشخاص مرتبط با بانک مرکزی رونمایی خواهد شد. این سامانه بر اساس مبانی قانونی و آیین‌نامه‌ جلوگیری از انباشت مطالبات غیرجاری، آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان، آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و آیین‌نامه سهامداری سهامداران نظام بانکی شکل گرفته است.

وی افزود: هدف اصلی از راه‌اندازی این سامانه، ایجاد نظم در اجرای این آیین‌نامه‌ها و بهبود کنترل بر تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و کلان، سهامداری و ذی‌نفع واحد است، به‌عنوان مثال، در بحث ذی‌نفع واحد، این سامانه به تمرکززدایی تسهیلات کمک می‌کند تا تسهیلات تنها به سهامداران یا ذی‌نفعان خاص اختصاص نیابد و سایر بنگاه‌ها نیز بتوانند از تسهیلات استفاده کنند.

محمدپور با تأکید بر اینکه برای توسعه و بهره‌برداری از این سامانه، سازمان‌های مختلفی با بانک مرکزی همکاری داشته‌اند گفت: برای راه‌اندازی این سامانه از اطلاعات سازمان‌هایی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان ثبت احوال، سازمان ثبت اسناد و املاک و قوه قضائیه استفاده شده است، علاوه بر این، این سامانه اطلاعات سامانه‌های قبلی بانک مرکزی از جمله سامانه‌های شاداب، مهتاب، سمات و نهاب را نیز در خود یکپارچه کرده است.

معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی خاطرنشان کرد: این سامانه به بانک مرکزی کمک خواهد کرد تا کنترل مناسب‌تری بر موضوعات ذکرشده داشته باشد و مقررات مربوطه را به‌نحو بهتری اجرا کند.

محمدپور با ابراز اینکه این سامانه نوعی ابزار نظارتی است، گفت: ضمانت اجرایی این سامانه بسیار مهم است، همچنین این سامانه باعث افزایش سرعت بررسی و شفافیت در شبکه بانکی و نظارت دقیق‌تر بانک مرکزی خواهد شد.

وی ادامه داد: این سیستم قطعاً دارای هشداردهندگی از پیش است، به‌عبارتی هم وضعیت پیشگیری‌کنندگی و هم وضعیت هشداردهندگی دارد.

وی با اشاره به ویژگی‌های شاخص این سامانه خاطرنشان کرد: سامانه روابط اشخاص در راستای هدف‌گذاری بانک مرکزی در سه یا چهار سال گذشته و با هدف توسعه نظارت هوشمند و پیشینی بر اشخاص تحت نظارت، به‌ویژه بانک‌ها، توسعه یافته و خوشبختانه امروز به بهره‌برداری رسیده است.

وی در ادامه تصریح کرد: این سامانه به ایجاد دیدگاهی شفاف از روابط اشخاص در نظام بانکی، از جمله تسهیلات‌گیرندگان و سهامداران کمک می‌کند. شفاف‌سازی روابط ذی‌نفعان به بانک مرکزی در اجرای بهتر مقررات و همچنین توزیع عادلانه‌تر تسهیلات در کشور یاری می‌رساند.

معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی با اظهار اینکه مقررات مربوط به ذی‌نفع واحد، با هدف جلوگیری از تمرکز تسهیلات، تدوین شده‌اند تا بانک‌ها سپرده‌های مردم را به گستره وسیعی از نیازمندان تسهیلات ارائه دهند، نه‌اینکه صرفاً آن را در اختیار اشخاص خاص قرار دهند.” خاطرنشان کرد: این سامانه اولین و مهم‌ترین کمکی که ارائه می‌دهد، توزیع عادلانه‌تر تسهیلات و تعهدات در نظام بانکی، شفاف‌سازی روابط اشخاص و استفاده‌کنندگان از این تسهیلات و در نهایت، ارتقای شفافیت در نظام بانکی است.

محمدپور گفت: با اینکه این سامانه از چند هفته گذشته آماده به کار بود، از امروز با حضور هیئت عالی و تأیید رئیس‌کل بانک مرکزی به‌صورت رسمی به بهره‌برداری رسید. هر سامانه‌ای با گذشت زمان و با ورود اطلاعات جدید ارتقا پیدا می‌کند؛ با این حال، نسخه فعلی این سامانه کاملاً قابل استفاده است و بانک مرکزی در اسرع وقت، نظارت بر اشخاص تحت نظارت را با استفاده از آن و سایر سامانه‌ها آغاز خواهد کرد.

سامانه روابط اشخاص مرتبط؛ پلی میان فناوری و رگولاتوری اقتصادی کشور

سید علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد و دارایی نیز در این مراسم با ابراز اینکه “سامانه نظارت بر روابط اشخاص مرتبط بانک مرکزی اقدامی بسیار ارزشمند است و از به ثمر رسیدن آن بسیار خرسندیم.”، متذکر شد: اکنون باید از این ظرفیت ارزشمند که برای نظارت پیشینی ایجاد شده است به بهترین نحو استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: در حوزه رگولاتوری فناوری اطلاعات، باید از این ظرفیت برای بهره‌مندی از تکنولوژی استفاده کرد. دستورالعمل‌هایی باید تدوین شود تا امکان استفاده پیشینی از این سامانه و سامانه‌های مشابه را فراهم کند. این سامانه می‌تواند در بخش‌های دیگر کشور نیز کاربردهای فراوانی داشته باشد، زیرا اطلاعات مربوط به ذی‌نفع واحد برای بسیاری از نهادها بسیار ارزشمند است، از جمله این موارد می‌توان به کارت‌های بازرگانی و حوزه بیمه (زیرمجموعه وزارت اقتصاد) اشاره کرد.

مدنی‌زاده خاطرنشان کرد: اگر امکان ارائه وب‌سرویس این سامانه به‌صورت برخط فراهم شود، می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات در کشور باشد و امید است که بتوان از این ظرفیت ایجادشده به‌نحو مطلوب استفاده کرد.

سامانه روابط اشخاص مرتبط گامی مهم برای شفافیت، عدالت و هوشمندسازی نظارت بانکی

در ادامه این مراسم، هادی قوامی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو ناظر هیئت عالی بانک مرکزی از زحمات معاونت تنظیم‌گری و نظارت و معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی تشکر کرد و گفت: نقدینگی و منابعی که بانک‌ها در اختیار دارند باید به‌سمت اولویت‌های سرمایه‌گذاری‌های مولد برای کشور هدایت شود.

سیدحمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه و عضو هیئت عالی بانک مرکزی نیز طی سخنانی با تقدیر از اقدام بانک مرکزی در راه‌اندازی این سامانه گفت: با وجود پیچیدگی رفتار استفاده‌کنندگان از خدمات بانکی، نظارتی به‌روز و دقیق، می‌بایست به‌وجود می‌آمد که امروز این موضوع در بانک مرکزی محقق شد. این سامانه حتماً شفافیت را در رفتار تسهیلات‌گیرندگان و تسهیلات‌دهندگان تضمین می‌کند و برای ایجاد سازوکاری جهت عدالت در پرداخت تسهیلات تلاش خواهد کرد.

وی تصریح کرد: با تقاطع‌گیری اطلاعات از سامانه‌های مختلف، می‌توان رفتارهای نامناسب و متقلبانه را شناسایی کرد، این امر به حوزه نظارت کمک می‌کند تا با دسترسی به اطلاعات دقیق، از وقوع آسیب‌ها جلوگیری کند، به‌عبارت دیگر، این کار مانند عینکی است که بر چشم حوزه نظارت گذاشته می‌شود تا بتواند واقعیت‌ها را بهتر ببیند، بنابراین، این اقدام گامی مهم در جهت شفافیت، حسن نظارت و عدالت در پرداخت تسهیلات محسوب می‌شود.

رئیس سازمانه برنامه و بودجه در ادامه پیشنهاد داد جهت ارتقای نظارت در بانک مرکزی در گام‌های بعدی دو موضوع دیگر نیز به این سامانه اضافه شود؛ نخست، پیوند با اطلاعات سازمان امور مالیاتی است چرا که اطلاعات مالیاتی می‌تواند داده‌های ارزشمندی را برای شناسایی رفتارهای نادرست فراهم کند. دوم، پیوند با اطلاعات فراجا در مباحث خودرویی است، این اقدام به‌ویژه در تسهیلات خرد و کلان، دقت اطلاعات را افزایش می‌دهد و نظارت را بهبود می‌بخشد.

نظارت دقیق و هوشمند بانک مرکزی؛ ابزاری هوشمند

پیمان نوری، معاون اقتصادی دادستان‌کل کشور نیز با اشاره به اینکه نظارت هوشمند و راه‌اندازی این سامانه یکی از خواسته‌های دیرینه بانک مرکزی بود و امروز با به ثمر رسیدن آن، رسالت بسیار مهمی محقق شده است خاطرنشان کرد: این سامانه به خودی خود یک ضمانت اجرا نیست، بلکه ابزاری قدرتمند است که رفتارهای پسینی را به رفتارهای پیشینی و برخط تبدیل می‌کند، به این معنی که قبل از وقوع یک رویداد، با حجم عظیمی از داده که با زحمت فراوان جمع‌آوری شده است، دسترسی به اطلاعات تسهیل می‌شود.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه ضمانت اجرای واقعی این سامانه در کشف به‌موقع و اقدامات به‌موقع پس از آن نهفته است، افزود: با توجه به اینکه این سامانه شامل اطلاعاتی است که به‌ندرت در جایی دیگر به این شکل یافت می‌شود، امنیت شبکه و حفاظت از داده‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

داود دانش‌جعفری، عضو هیئت عالی بانک مرکزی ضمن تشکر از معاونت‌های تنظیم‌گری و نظارت و فناوری‌های نوین بانک مرکزی، ویژگی این سامانۀ برخط را هشداردهندگی زودهنگام دانست که با اتصال به سامانه‌های دیگر، نظارت هوشمند و دقیق را در دستور کار قرار می‌دهد.

گام مهم بانک مرکزی در تحقق نظارت سیستمی بر تسهیلات و تعهدات

لازم به ذکر است سامانه روابط اشخاص به‌منظور نظام‌مند نمودن و امکان پایش سیستمی و با هدف ایجاد یک بستر یکپارچه جهت ثبت، پایش و مدیریت اطلاعات مربوط به انواع روابط بین اشخاص پیاده‌سازی شده است و امکان نمایش اطلاعات در راستای اجرای سیستمی مفاد آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط را برای حوزه نظارت بانک مرکزی فراهم می سازد.

بر اساس اصول و استانداردهای موجود در راستای کنترل انواع ریسک بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، موضوع رصد دائم حدود نظارتی بر اساس ساختار مالی بانک‌ها همواره حائز اهمیت بوده است و در این راستا بانک مرکزی از طریق تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعهدات کلان، تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و نیز دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی، شبکه بانکی را ملزم به رعایت حدود نظارتی بر اساس سرمایه نظارتی ایشان کرده است،
در این راستا به منظور نظام‌مند نمودن و امکان پایش سیستمی این موضوع، نسخه اولیه سامانه روابط اشخاص با هدف ایجاد یک بستر یکپارچه جهت ثبت، پایش و مدیریت اطلاعات مربوط به انواع روابط بین اشخاص مشتمل بر ۳ ماژول اشخاص مرتبط، مالک واحد و ذینفع واحد طراحی و پیاده‌سازی شده است به نحویکه امکان نمایش اطلاعات در راستای اجرای سیستمی مفاد آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعدات کلان و اشخاص مرتبط را برای حوزه نظارت بانک مرکزی فراهم سازد.

از مهمترین اهداف پروژه می توان به جلوگیری از تمرکز منابع بانکی در اختیار اشخاص دارای منافع مشترک حسب مصادیق اعلامی در آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعهدات کلان، آیین‌نامه تسهیلات تعهدات اشخاص مرتبط و دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی اشاره کرد.

هدف دیگر این طرح شناسایی انواع روابط بین اشخاص اعم از سببی نسبی، مدیریتی، مالکیتی، نیابتی و مالی به صورت متمرکز و با استفاده از منابع اطلاعاتی موثق در سطح ملی است.

خاطرنشان می‌شود، پروژه مذکور با استناد به مبانی قانونی موجود در «ماده (۸) آیین نامه پیشگیری از انباشت مطالبات غیر جاری، موضوع تصویب نامه شماره ۱۷۶۸۱۸‌‏/ت۵۶۱۷۳ هـ مورخ ۲۸‌‏/۱۲‌‏/۱۳۹۷ ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی»، «آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان»، «آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط»، «دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی»، «دستورالعمل محاسبه نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها» و «ماده (۲۹) آیین نامه اجرایی ماده (۱۴) قانون مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم» طراحی و پیاده‌سازی شده است.

لازم به توضیح است، منابع داده‌ای مورد استفاده برای شناسایی برخط انواع روابط بین اشخاص دربرگیرنده منابع داخلی بانک مرکزی و خارج از این بانک است. در همین راستا سامانه‌های نظارتی بانک مرکزی از جمله «سمات»، «مهتاب»، «شاداب» و «سام» به عنوان منابع داخلی و بهره‌گیری از اطلاعات سازمان‌های «ثبت اسناد و املاک کشور»، «ثبت احوال و سازمان بورس و اوراق بهادار» در قالب منابع خارجی مدنظر پروژه حاضر قرار گرفته است.

گفتنی است؛ در مسیر اجرایی شدن طرح یاد شده رخدادهای کلیدی همچون پیاده سازی ساختار فنی سامانه روابط اشخاص مشتمل بر ماژول‌های اشخاص مرتبط، مالک واحد و ذینفع واحد، اخذ وب‌سرویس اطلاعات سببی نسبی اشخاص از سازمان ثبت احوال، اخذ وب‌سرویس اطلاعات مدیریتی و نیابتی اشخاص از سازمان ثبت اسناد و املاک، اخذ وب‌سرویس اطلاعات سهامداری و مالکیتی اشخاص از سازمان بورس و اوراق بهادار، برقراری ارتباط برخط با سامانه‌های سمات، مهتاب، شاداب و سام، ایجاد ابزارهای گزارشگیری مورد نیاز حوزه نظارت از طریق وب‌سرویس‌های اطلاعاتی در اختیار و پیاده‌سازی قابلیت اتصال به ابزار متن‌کاوی (Text mining) به‌منظور استخراج موضوع وکالتنامه‌ها محقق شده‌‌اند.

در پایان خاطرنشان می شود این سامانه امکان رصد برخط تسهیلات و تعهدات کلان بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، امکان رصد برخط تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و  امکان رصد برخط مالک واحد مؤسسات اعتباری را برای ناظر فراهم می‌کند.