نگاهی به احزاب و ائتلاف‌های شیعیان عراق در انتخابات آینده

گروه بین الملل عصرقانون:  محمدعلی حسن‌نیا* – عراقی‌ها ۲۰ آبان ماه به پای صندوق‌های رای می‌روند. انتخاباتی که از هر نظر به یک نقطه عطف برای این کشور بدل شده است. حتی برخی آن را بازسازی چهره عراق از سال ۲۰۰۵ تاکنون می‌دانند و آن را با انتخابات آن سال مقایسه می‌کنند. در انتخابات عراق ائتلاف و گروه‌های مختلفی حضور دارند که دسته بندی هر کدام از آنها برای دریافت اینکه سیاست هایشان در پساانتخابات چگونه خواهد بود، حائز اهمیت است.

هر چهار سال یکبار، شهروندان ثبت نام شده در تمام ۱۹ استان عراق (از جمله استان‌های اقلیم کردستان) باید برای انتخاب ۳۲۹ عضو شورای نمایندگان رأی دهند.
نظام انتخاباتی عراق به صورت پارلمانی اداره می‌شود و نخست وزیر از شیعیان، رئیس جمهور کرد‌ها و رئیس مجلس اهل سنت است. البته ناگفته نماند که هر کدام از آنها باید دو معاون داشته باشند که آن معاونان باید از مذاهب دیگر باشد. یعنی باید نخست وزیر عراق یک معاون کرد و سنی داشته باشد و بقیه هم اینگونه خواهد بود.

در واقع، این انتخابات اهمیتی کمتر از یک همه‌پرسی در مورد عملکرد دولت محمدشیاع السودانی ندارد و بیشتر فرصتی برای نخبگان حزبیِ ریشه‌دار است تا قدرت را در میان خود از نو تنظیم کنند. کرسی‌های کسب‌شده در انتخابات به عنوان اهرم‌های چانه‌زنی عمل می‌کنند که نخبگان در کنار سایر اهرم‌های قدرت از جمله بسیج گروهی و قومی برای رسیدن به قدرت بیشتر از آن بهره می‌برند.

در عراق انتخابات به صورت احزاب و افرد منتسب به لیست و احزاب وارد گود می‌شوند. در این بخش میخواهیم به اردوگاه شیعیان رجوع کنیم و کنکاشی درخصوص آخرین روند‌ها در این جریان مذهبی برای حضور در انتخابات نواب عراق داشته باشیم.

احزاب شیعه عراق

بیست سال پیش در اولین انتخابات عراق تنها چند ائتلاف بزرگ را به خود دید. ائتلاف عراق متحد (UIA) نماینده تمام گروه‌های اصلی شیعه بود و مورد حمایت آیت‌الله العظمی علی سیستانی قرار داشت و توانست به پیروزی بزرگ دست یابد و نوری مالکی از اعضای قدیمی حزب الدعوه که بسیار نزدیک به ایران و محور مقاومت است به عنوان نخست وزیر انتخاب شد.

این جریان سال‌ها ادامه داشت تا بعد از دو دوره نخست وزیری مالکی این منصب به عبادی، عادل عبدالمهدی (هر دو از اعضای حزب الدعوه) برسد. سال ۹۸ نطقه عطف ماجرای عراق بود و فردی به نام مصطفی الکاظمی که سابقه روزنامه نگاری و امنیتی داشت به نخست وزیری رسید که بعد از چند سال کنار رفت. تا اینکه سه سال محمد شیاع السودانی با توافق نیرو‌های چارچوب هماهنگی شیعی که متشکل از تمام نیرو‌های شیعی به غیر از جریان صدر بود به کاخ نخست وزیری عراق رفت.

اکنون ماجرا در اردوگاه شیعیان کامل متفاوت از دوره‌های قبل است. امروز، آن بلوک‌های زمانی متحد به مجموعه‌ای از فهرست‌های انتخاباتی رقیب تقسیم شده‌اند. انتخابات ۲۰۲۵ شامل ۳۱ ائتلاف، ۳۸ حزب سیاسی و ۷۵ نامزد مستقل است.
از دل ائتلاف عراق متحد (UIA) اکنون مجموعه‌ای از جناح‌های شیعه رقیب ظهور کرده‌اند. این جناح‌ها شامل ائتلاف بازسازی و توسعه به رهبری نخست‌وزیر سودانی، دولت قانون به رهبری نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، و همچنین الصادقون به رهبری قیس الخزعلی، بدر به رهبری هادی العامری و ائتلاف نیرو‌های ملی دولت به رهبری عمار الحکیم می‌شوند. برخی از این گروه‌ها به درجات مختلف، پیوند‌های تاریخی و سیاسی با ایران دارند.

۱-ائتلاف بازسازی و توسعه:

این ائتلاف به رهبری سودانی با مشارکت جریان الفراتین، ائتلاف العقد الوطنی، ائتلاف الوطنیه، ائتلاف إبداع کربلاء، تجمّع بلاد سومر، تجمّع أجیال، وائتلاف حلول الوطنی تشکیل شده است. سودانی، فالح فیاض رئیس سازمان حشدالشعبی، ایاد علاوی سیاستمدار سکولار شیعه، احمد الاسدی استاندار سابق بصره، محمد الصیهود، محمد صاحب الدراجی و نصیف الخطابی از جمله رهبران این ائتلاف هستند. اما نگاه این ائتلاف تکنوکرات بر اساس اقتدار دولت و بازسازی چهره عراق در زمینه‌های اقتصادی است. سودانی اعتقاد دارد دولت باید مسنجم، قوی باشد و گروه‌های مسلح ذیل دولت قرار بگیرند.

سودانی سعی دارد با ساختن چهره توسعه گرا در سه نخست وزیری از خود عراق را به سمت یک کارگاه بزرگ ساخت و ساز تبدیل کند و چهره عربی عملگرا از این کشور بسازد، این در عین باشد که عراق با ایران هم رابطه مناسبی داشته باشد و یک توازن مستقل با کشور‌های منطقه از جمله ترکیه، عربستان، امارات و قطر ایجاد کند.

۲-چارچوب هماهنگی شیعی:
این ائتلاف جز قدیمی‌ترین جبهه‌های سیاسی در عراق است که بازمانده نخستین ائتلاف شیعیان در سال ۲۰۰۵ میلادی است. از درون این ائتلاف همواره نخست وزیر انتخاب شده است به غیر از مصطفی الکاظمی که عضو این ائتلاف نبود ولی به خواسته‌های آنها تن می‌داد. جریان‌های مقاومت اکثر در ذیل این ائتلاف هماهنگی دارند. اما در این انتخابات آنها به صورت جداگانه شرکت کرده‌اند که عبارتست از:

ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی که اکنون به چهره مخالف سودانی تبدیل شده است و قصد دارد در این انتخابات با شکست وی دوباره قدرت را به حزب الدعوه یا یکی از شیعیان دیگر بازگرداند. مالکی از افراد نزدیک به ایران و طرفدار پروپاقرص مقاومت است و بار‌ها با افرادی نظیر مقتدی صدر مبارزه جدی داشته است.

دومین حزب منسجم در شیعیان و این ائتلاف هادی العامری رئیس سازمان بدر است که یکی از نزدیک‌ترین شیعیان نزدیک مقاومت و جانشین حشد الشعبی در زمانی محسوب می‌شد. او سابقه وزارت کشور در عراق را دارد. عامری طرفدار نزدیکی روابط با تهران است و خواستار خروج آمریکا از عراق است.

یکی از گروه‌های تفکیک شده دیگر در عراق که اکنون دارای قدرت زیادی است، جنبش الصادقون به رهبری قیس خزعلی رهبر جریان عصائب الحق است که سالهاست از جریان صدر منشعب شد و اکنون به یکی از سیاستمداران اصلی در سیاست عراق تبدیل شده است که بنظر می‌رسد می‌تواند در این عرصه موفق بوده و حرفی برای گفتن داشته باشد. خزعلی یکی از رهبران مهم جریان مقاومت در عراق محسوب می‌شود.

جریان‌های مهم دیگر شیعی در عراق که وارد گود رقابت شدند شامل؛ جریان حکمت ملی به رهبری عمار حکیم با ائتلاف جریان النصر به رهبری حیدر عبادی نخست وزیر اسبق عراق است که همواره سعی کردند یک جریان مستقل در چارچوب شیعی و متوازن از خود نشان بدهند. حکیم سعی می‌کند با تاسی از سابقه پدر و عموش یک چهره ملی گرای شیعی نشان دهد که خیرخواه مردم عراق است و رابطه گرمی با جریان ایران و همچنین عربی یعنی عربستان و مصر دارد و نوعی پل ارتباطی بین تهران، ریاض و قاهره نیز محسوب می‌شود. البته او دیگر قدرت سیاسی قبلی را ندارند و باید در جریان چارچوب هماهنگی تعریف شود تا بتواند در عرصه سیاسی عراق زنده بماند. او پایگاه سنتی در نجف دارد و همواره استاندار و شهردار این کشور از آن جریان حکمت ملی است.

فراتر از نتایج انتخابات پارلمانی، این انتخابات احتمالاً سیاست‌های ائتلافی را که سیاست داخلی و جهت‌گیری سیاست خارجی عراق را تعیین می‌کنند، شکل خواهد داد. انتظار می‌رود نتیجه این انتخابات بر نقش عراق در خاورمیانه‌ای که با تغییر اتحاد‌ها و تنش‌های منطقه‌ای در حال تغییر شکل است، تأثیر بگذارد. برای ناظران خارج از کشور، انتخابات نوامبر دریچه‌ای به سوی این موضوع می‌گشاید که آیا عراق می‌تواند تا حدودی ثبات سیاسی را تثبیت کند، آیا به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای با اعتماد به نفس‌تر ظاهر می‌شود یا همچنان زیر بار سنت‌های سیاسی خود دست و پا می‌زند، یا اینکه چانه‌زنی‌های نخبگان بار دیگر وعده تغییر را کمرنگ خواهد کرد.

یکی از آزمایش‌های دیگر انتخابات میزان مشارکت است. از زمان مشارکت بالای تقریباً ۸۰ درصدی در دسامبر ۲۰۰۵، میزان مشارکت در عراق به طور پیوسته کاهش یافته است. این نشان دهنده تردید گسترده در مورد این است که رأی دادن می‌تواند چه کسی یا چگونه حکومت کند. در اذعان عراق فساد در این کشور بیداد می‌کند و شاید سودانی هم با این ترفند و نشان داد یک چهره قوی، عملگرا و ضد فساد نظیر افشا فساد در بانک‌های عراق و بازگشت میلیارد‌ها دینار قصد بازسازی چهره خود را دارد.

بازی صدری‌ها در انتخابات پیش‌رو

از همین رو بزرگترین بازیگر غایب، اما حاضر عرصه عراق مقتدی صدر است. کمپین تحریم صدر نیز به کاهش مشارکت در انتخابات کمک خواهد کرد. جنبش او در انتخابات ۲۰۲۱ بیشترین تعداد کرسی‌ها ۷۳ کرسی از ۳۲۹ کرسی را به دست آورد، اما پس از شکست در تشکیل «دولت اکثریت» در اوت ۲۰۲۲، به طرز چشمگیری از پارلمان خارج شد.
صدر به پیروانش در مورد نامزدی در فهرست‌های دیگر هشدار داده است که از این جنبش اخراج خواهند شد. او قصد دارد با کناره گیری از روند سیاسی عراق وارد روند مدیریت سیاسی این کشور شود. یعنی هم نشان داد از سیاستمداران این کشور فرق دارد و هم با حضور در سپهر سیاسی این کشور اثرگذار قطعی باشد. البته ناگفته نماند که خیلی‌ها اعتقاد دارند که مقتدی با توجه به سابقه سیاسی و مذهبی خاندانش به بعد از آیت الله اعظمی سیستانی و مرجعیت شیعی این کشور فکر می‌کند.

به نظر می‌رسد او بازی طولانی مدتی را در پیش گرفته و منتظر است تا دولت تحت حاکمیت رقبایش سقوط کند، در حالی که صدری‌ها را به عنوان سازمان‌یافته‌ترین و غیروابسته‌ترین قدرت آماده برای مداخله معرفی می‌کند. صدر در سال ۲۰۲۲ پس از آنکه طرحش برای تشکیل دولت «اکثریت ملی» در مواجهه با توافق‌نامه تقسیم قدرت عراق، موسوم به «محاصصه»، که از سال ۲۰۰۶ برقرار است، شکست خورد، روند سیاسی را تحریم کرد.

صدری‌ها از سال ۲۰۰۶ در تمام دولت‌های عراق حضور داشته‌اند و بین ۳۰ تا ۷۰ کرسی، تحت نام‌هایی از جمله بلوک احرار، اتحاد سائرون و در سال ۲۰۲۱، بلوک صدری‌ها، شرکت کردند. او تغییر رژیم در سوریه را تأیید کرد و واکنش خود به جنگ غزه را به محکومیت‌ها و بیانیه‌ها محدود کرد و خود را به عنوان یک شریک قابل اعتماد و قابل پیش‌بینی در آینده در نظر قدرت‌های غربی مانند ایالات متحده و بازیگران منطقه‌ای مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر قرار داد. اما از سوی برای موضوع فلسطین همواره در کنار مردم عراق ایستاد. مقتدی جمیعی از تناقض هاست که سعی میکند در سیاست زیگزاگی عمل کند.

در مجموع مهم‌ترین معضلات نخست وزیر شیعی بعدی عراق شامل؛ موضوع خلع سلاح حشدالشعبی، اقتصاد، صادرات نفت، روابط با ایران، آمریکا و کشور‌های عربی، مبارزه با فساد، توسعه عراق و روابط با اقلیم کردستان و همچنین معضلات امنیتی داخلی و سوریه در دوران جدید است که باید به آنها غلبه کند.