همزمانی معنادار دیدار علی‌اف-پوتین با طرح تحریمی کنگره آمریکا علیه آذربایجان

دیدار رو در روی الهام علی‌اف و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهور آذربایجان و روسیه، در حاشیه نشست سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در دوشنبه، به عنوان رویدادی مهم برای کاهش تنش‌های جدی یک سال اخیر میان دو کشور ارزیابی می‌شود. این گفتگو که در سایه بحران ناشی از سرنگونی هواپیمای مسافربری آذربایجان در حریم هوایی روسیه و همچنین طرح تحریمی جدید کنگره آمریکا علیه باکو برگزار شد، از ابعاد ژئوپلیتیکی پیچیده‌ای برخوردار است.

دستور کار رسمی: از عذرخواهی برای سانحه هوایی تا سیگنال همکاری

در بخش رسمی دیدار دوشنبه پایتخت تاجیکستان، تمرکز اصلی بر حادثه سرنگونی هواپیمای مسافربری شرکت آذال (AZAL) توسط سامانه‌های پدافند هوایی روسیه در دسامبر ۲۰۲۴ بود. ولادیمیر پوتین با پذیرش مسئولیت این فاجعه، توضیح داد که دو موشک روسی به دلیل «نقص فنی» در نزدیکی هواپیمای آذال منفجر شده‌اند و برای این «حادثه غم‌انگیز» که منجر به جان باختن ۳۸ نفر شد، بار دیگر عذرخواهی کرد.

پوتین وعده داد که روسیه «هر آنچه لازم است» برای پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان انجام خواهد داد و مقامات مقصر تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.

در مقابل، علی‌اف از پوتین برای نظارت شخصی بر روند تحقیقات تشکر و گفتگو درباره چنین مسئله حساسی را در این دیدار، بسیار ارزشمند توصیف کرد.

به گفته او، باکو از همان ابتدا به تحقیقات عینی و همه‌جانبه طرف روسی ایمان داشت و توضیحات جامع پوتین با استقبال مثبت جامعه آذربایجان روبرو خواهد شد.

علاوه بر این، رهبران دو کشور پیام‌های خوش‌بینانه‌ای در مورد وضعیت کلی روابط صادر کردند. پوتین با اشاره به اینکه علی‌رغم این فاجعه و «برخی ظرایف» ایجاد شده، روابط تجاری و اقتصادی با موفقیت در حال توسعه است، گفت که حجم مبادلات تجاری در سال گذشته ۶ درصد و در ماه‌های نخست امسال بیش از ۱۶ درصد رشد داشته است.

پشت پرده مذاکرات: از «تبادل زندانیان» تا تضمین برای مهره‌های روس‌گرا

فراتر از بیانیه‌های رسمی، گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که در بخش غیرعلنی دیدار علی‌اف و پوتین، مسائل حساس و مهمی مورد بحث قرار گرفته است.

گفته می‌شود با توجه به بازداشت‌های متقابل در ماه‌های اخیر، سرنوشت شهروندان زندانی یکی از موضوعات اصلی بوده است. به عقیده ناظران، مسکو خواستار آزادی شهروندان خود—از جمله روزنامه‌نگار روسی بازداشت‌شده به اتهام جاسوسی در آذربایجان—شده است.

در واقع، بلافاصله پس از این دیدار، ایگور کارتاویخ، سردبیر بازداشتی «اسپوتنیک آذربایجان»، آزاد شد. همزمان، گزارش‌ها حاکی از آزادی ممدلی آقایف، تبعه آذربایجانی بازداشت‌شده در روسیه است. این گام‌های متقابل، احتمال دستیابی به یک توافق پشت پرده برای «تبادل پنهان زندانیان» را تقویت می‌کند.

موضوع احتمالی دیگر، مسئله «مهره‌های روس‌گرا» در بدنه حاکمیت باکو است. مسکو نسبت به وضعیت چهره‌های پرنفوذی که روابط نزدیکی با کرملین دارند، حساس است و این احتمال وجود دارد که پوتین در گفتگوی خصوصی از علی‌اف خواسته باشد تا تضمین دهد که محافل سیاسی-اجتماعی روس‌گرا در آذربایجان مورد پیگرد قرار نخواهند گرفت. نگرانی از احتمال بسته شدن مدارس روسی‌زبان یا لغو پروژه‌های فرهنگی مرتبط با روسیه نیز از دیگر موضوعاتی است که می‌توانست در این گفتگو مطرح شده باشد.

در سایه «PEACE Act» کنگره آمریکا: بازی توازن باکو میان مسکو و واشنگتن

یکی دیگر از مسائل مهمی که بر این دیدار سایه افکنده بود، سیگنال‌های نگران‌کننده‌ای بود که از واشنگتن به باکو می‌رسید. در ۳۰ سپتامبر، لایحه‌ای موسوم به «PEACE Act» در مجلس نمایندگان آمریکا ارائه شد که تحریم‌هایی را علیه آذربایجان در صورت هرگونه اقدام نظامی جدید علیه ارمنستان پیش‌بینی می‌کند. این لایحه شامل تحریم مقامات عالی‌رتبه آذربایجان، محدودیت‌های مالی بر بخش نفت و گاز و تحریم‌های اضافی برای برهم‌زنندگان فرآیند صلح است.

اگرچه این لایحه هنوز در مراحل اولیه است، اما همزمانی آن با دیدار دوشنبه معنای ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد. باکو همزمان فشارهای ناشی از مسکو و واشنگتن را مدیریت می‌کند.

از یک سو، علی‌اف با گفتگو با پوتین نشان داد که قصد تقابل با روسیه را ندارد و آماده حل اختلافات است. این پیامی به واشنگتن نیز هست که آذربایجان به طور کامل از روسیه فاصله نمی‌گیرد. از سوی دیگر، تهدید تحریم‌های کنگره آمریکا می‌تواند باکو را به سمت روابط نزدیک‌تر با مسکو سوق دهد.

در واقع، باکو نشان می‌دهد که اگر غرب بخواهد آن را با تحریم‌ها مجازات کند، شریک استراتژیک جایگزینی مانند روسیه را در اختیار دارد و کاملاً منزوی نخواهد شد. این بخشی از یک بازی توازن ژئوپلیتیکی است که در آن باکو با مانور میان دو ابرقدرت، تلاش می‌کند از هر دو طرف تضمین‌هایی کسب کند.