رژیم صهیون پس از اشغال اراضی فلسطینیان، نابودی نمادهای ملی و هویتی آنها را نشانه گرفت؛ نمادهایی مثل پرچم و هر چیزی که یادآور خاک فلسطین باشد، حتی چهار رنگ سرخ و سبز و سیاه و سفید... هندوانه از همینجا در ذهن هنرمندان فلسطینی نشست و جای پرچم را گرفت.
به گزارش گروه فرهنگی عصر قانون: فاطمه مرادزاده ـ شب یلدا، شب قصههاست؛ شب قصههای ایرانی و شب محبوب ایرانیان… پشت این شب، قصهها نشسته است؛ پشت جزء به جزء آن… از نام یلدا که به معنای تولد و «زایش زادروز» است و قصهاش برمیگردد به این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید روزها بلندتر میشود و تابش نور ایزدی افزونتر، تا قصهها و حکایتهای بیشمار درباره دورهمیهای این شب و خوراکیهای خوشمزهای که هر کدامشان با یک فلسفه خاص روی سفره شب یلدا نشستهاند…
«آجیل» و «خشکبارش» نمادی از برکت هستند و «انار» و «هندوانه» به دلیل رنگ سرخ و قرمزشان، نماینده خورشید شدهاند توی خانههای ایرانی…
از بین تمام این قصههای بلند و کوتاه و سرخ و سبز، قصه یکی شنیدنیتر است و گستره کاربریاش فراتر… فراتر از مرزهای ایرانزمین و گستردهتر از محدوده سفره یلدایی ایرانیان…
قصه؛ قصه هندوانه است…
هندوانه فراتر از مرزهای یلدایی ما
در هر فصلی که هوس کنید، پیدایش میکنید. میوه چهار فصل است و کشاورزان هر منطقه از ایرانمان در فصلی آن را برداشت و راهی بازار میکنند.
ایرانیها دلبستگی زیادی به آن دارند، اما در سراسر جهان هم طرفداران زیادی دارد، آنقدر که ۵/۳ میلیون هکتار زمین در جهان به کشت آن اختصاص یافته است. سرشار از ویتامینهای A و C و B۱ و B۶ است و منیزیم و آنتیاکسیدان لیکوپن و بتاکاروتن و سدیم و پتاسیم دارد.
این املاح و ویتامینهای باارزش، در کنار شیرین و آبدار بودن هندوانه که رفع تشنگی و عطش میکند، پای آن را در تابستان و زمستان به خانه ایرانیان و سراسر جهان باز کرده است.
در سفره یلدای ایرانیان و بهویژه در سالهای اخیر که شرایط اقتصادی سخت و گاه کمرشکن شده است، هیچ که نباشد، دستِ کم هندوانه هست و پدر کارگر ایرانی مثل امشبی خود را با هندوانهای زیر بغل به خانه میرساند تا با قاچهای سرخ و شیرین آن، عطر و طعم یلدای باستانی را به خانهاش ببرد.
اما شب یلدا نه فقط با هندوانه، که با قصههایش جان میگیرد؛ با قصههایی که گاه از دل هزارهها؛ از دل شاهنامه و هزار و یک شب و … بیرون میآیند و گاه از سینه پدربزرگها و مادربزرگها…
و قصه اگر قصه یکی از همین المانهای یلدایی باشد، جذابتر است… قصهای البته نه از دل تاریخ باستان و صفحات شاهنامه و هزار و یک شب، که از صفحات تاریخ و عصری که در آن زندگی میکنیم؛ قصهای نه مربوط به ایران باستان، که از سرزمینی دورتر از مرزهای ایرانمان؛ از فلسطین اشغالی …
وقتی هندوانه سیاسی میشود
هندوانه از دیرباز در سراسر فلسطین؛ از کرانه باختری گرفته تا غزه، و حتی سرزمینهای اشغالی کشت میشود و سهم مهمی در سبد مصرفی خانوارهای فلسطینی دارد. این محصول جالیزی یکی از غذاهای اصلی سفرههای فلسطینیان است که اغلب با پنیر سفید و نان سنتی تابون میل میشود.
قصه پرماجرای هندوانه فلسطینی اما به بیش از ۴ دهه پیش برمیگردد؛ به سال ۱۹۸۰ میلادی که سلیمان منصور؛ هنرمند فلسطینی به همراه عصام بدر و نبیل عنانی نمایشگاهی از آثار نقاشی در رام الله برپا میکنند.
یک سرباز اسرائیلی وارد نگارخانه شده و به تابلوهای نقاشی چشم میدوزد و بعد، رو به سلیمان منصور میگوید: « اینها چیست؟ …این پرچمها؟ … این رنگها؟!… مگر نمیدانید که هر چیزی نمیشود کشید؟! هنر سیاسی ممنوع است… اصلا چرا گل نمیکشید؟ گلهای زیبا یا چهره و منظره … اگر گل بکشید یا مثلا منظره، خودم خریدار آثارتان میشوم…»
عصام بدر که کنار سلیمان منصور ایستاده است، خطاب به افسر اسرائیلی میگوید: «اگر من یک گل بکشم، اما با همین چهار رنگ سفید و سیاه و سبز و سرخ، آنوقت چه؟!… چه کار میکنید؟!»
و سرباز اسرائیلی میگوید: «حتی نقاشی یک گل که با این رنگها کشید شود، مصادره خواهد شد… نه فقط گل، که حتی اگر یک هندوانه هم بکشید، مصادره و جمعآوری میشود!»
سلیمان منصور که این خاطره را در سال ۲۰۲۱ برای الجزیره پلاس (AJ+) تعریف کرده بود، در ادامه میگوید: ایده کشیدن هندوانه از همان روز و از گفتههای سرباز اسرائیلی به ذهنمان رسید… ما اجازه نداشتیم با رنگهای قرمز و سبز و سیاه و سفید نقاشی کنیم… استفاده از پرچم فلسطین و نقاشی کردن آن ممنوع بود و رنگهای پرچم فلسطین هم ممنوع!… اما حالا سرباز اسرائیلی ناخواسته به هندوانه اشاره کرده بود؛ تنها میوهای که همه چهار رنگ پرچم فلسطین را در خود دارد.»
برافراشتن پرچم فلسطین ممنوع شد
از سال ۱۹۶۸ میلادی یعنی از زمان جنگ شش روزه رژیم صهیونی و اعراب، که به نفع اشغالگران و اشغال نظامی کرانه باختری و غزه پایان یافت، به اهتراز درآوردن پرچم فلسطین در کوچه و خیابانهای کرانه و غزه، و نصب آن بر سر درِ خانه فلسطینیان توسط رژیم اشغالگر ممنوع شد.
اشغال نظامی اولین گام بود و اشغالگران برای کامل کردن عیش خود و اجرای تدریجی طرح ایجاد اسرائیل بزرگ، باید از فلسطینان هویتزدایی کرده و ریشه و هویت آنها را میخشکاندند… قطع کردن درختان زیتون و ممنوعیت حمل و نصب پرچم فلسطین اولین گام برای آنها بود…
این ممنوعیت ادامه داشت تا سال ۱۹۸۰ و اتفاقی که برای نمایشگاه نقاشی سلیمان منصور و دوستان هنرمندش افتاد. از آن زمان هندوانه آرام آرام به نمادی اعتراضی تبدیل شد که میتوانست جای پرچم فلسطینی را بگیرد و حرص اشغالگران را در بیاورد، بدون آنکه بتوانند مهر ممنوعیت روی آن بزنند.
پوست هندوانه سبز و سفید بود و دانههای آن سیاه و گوشت آن قرمز؛ همان چهاررنگی که پرچم فلسطین با آنها شکل گرفته است…
هندوانه دیگر میوه سیاسی شده بود و جای خالی پرچمهای فلسطینی را در کوچه و خیابانهای کرانه باختری و غزه گرفته بود؛ گاه به صورت یک قاچ و برش، گاه به صورت اثری هنری …
اشغالگران متوجه شدند… هنرمندان و نقاشان فلسطینی از کشیدن نقاشی و ترسیم آثاری با نماد هندوانه منع و تهدید شدند…
پرچم فلسطین دوباره آزاد میشود
سال ۱۹۹۳ که پیمان اسلو بین حکومت اسرائیل و سازمان آزادی بخش فلسطین بسته شد، رژیم اشغالگر برای تظاهر هم که شده، ممنوعیت پرچم فلسطین را لغو کرد. از آن سال پرچم فلسطین از صندوقخانهها بیرون آمد و آسمان فلسطین رنگ این پرچم را دوباره دید. اگرچه این اجازه چندان جدی نبود و مبارزان فلسطینی سالها بعد دوباره به خاطر حمل پرچم بازخواست میشدند، لذا هندوانه همچنان به عنوان المانی هویتی و نمادی از مقاومت باقی ماند.
هندوانه پرچم شد
پس از انتفاضه دوم که سختگیریهای اشغالگران روی نمادهای ملی و هویتی فلسطینیان از جمله پرچم از سر گرفته شد، هنرمندان فلسطینی دوباره به میدان آمدند و این بار هندوانه نقش جدیتری در آثار آنها به عنوان نماد مقاومت ملی پیدا کرد …
اثر خالد حورانی؛ نقاش و منتقد هنری فلسطینی در سال ۲۰۰۷ با طرحی از هندوانه، که مضمون پرچم داشت، مهمترین اثر این دوران بود که به سرعت مورد توجه فلسطینیان و هنرمندان فلسطینی و غیرفلسطینی در سراسر جهان قرار گرفت و حتی در گالریهای هنری متعددی در جهان به نمایش گذاشته شد. این اثر دوباره منشاء خلق آثار هنری متعددی با هندوانه به عنوان نمادهای مقاومتی فلسطین شد.
حالا دوباره فلسطینیان وقتی که میخواستند اعتراض خود را به تجاوزات و زیادهخواهیها و بگیر و ببندهای اشغالگران نشان بدهند، قاچهای کوچک و بزرگ هندوانه را روی دست میگرفتند.
هندوانه دیگر یک میوه معمولی نبود و جای پرچم فلسطین نشسته و نماد اعتراض و ایستادگی و مقاومت ملی فلسطینیان شده بود.
هندوانه که با آب و خاک پیوست بیشتری دارد، از جالیزهای فلسطین به فرهنگ مقاومت رسیده بود و چه انتخاب درست و دقیقی برای ملتی که ریشه در خاک دارد و از خانهها و زمینهای کشاورزی و باغهای خود رانده شده…
خلق آثار هنری با هندوانه به جای پرچم یک بار دیگر در فلسطین اشغالی قوت گرفت، آنهم در سال ۲۰۲۱ و پس از آنکه دادگاه اسرائیل دستور اخراج خانوادههای فلسطینی از خانههایشان در محله شیخ جراح در بیتالمقدس شرقی را صادر کرد و این دستور به اعتراضات گستردهای در کرانه باختری منجر شد؛ اعتراضاتی که با هندوانه و نماد هندوانه همراه بود.
آزادگان عاشق هندوانه شدند
آنها که دلشان برای فلسطین میتپید عاشق هندوانه شدند…
نقاشان به کشیدن نقاشی هندوانه، شاعران به سرودن از هندوانه و هنرمندان سفالگر به ساخت بشقابهای سفالی با نقش هندوانه روی آوردند و با این آثار به حمایت از مقاومت پرداختند.
پای هندوانه علاوه بر دنیای هنر و گالریها و دیوارها و پوسترها، به آثار تجاری و مد و لوازم جانبی هم کشیده شد و طراحان، تیشرت، روسری، کیف و جواهراتی با الهام از طرح هندوانه خلق کردند و هنرمندان با همین لباسها و کیفها و جواهرات در محافل عمومی و هنری حاضر میشدند. مانند کانی کسروتی؛ بازیگر هندی که با کیفی با طرح هندوانه در هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم کن در فرانسه حاضر شد.
هندوانه پای خود را از مرزهای حقیقی هم فراتر گذاشت و در فضای دیجیتال و آنلاین، وقتی بسیاری از پلتفرمها به مسدود کردن کلمه فلسطین یا محدود کردن فیلمهایی که محتوای فلسطینی دارد، متوسل شدند، دوباره به میدان آمد. استفاده از نماد و ایموجی هندوانه بهویژه پس از تجاوز به غزه در سال ۲۰۲۳ در شبکههای اجتماعی فراگیر شد و این محصول جالیزی توانست دوباره در برابر محدودیت و ممنوعیت و سانسورهای صهیونیسم جهانی ایستادگی کند.
اشغالگران به هندوانه حساسند
حالا هندوانه برای فلسطینیها چیزی بیش از یک محصول شیرین و گوارا، و حتی بیش از یک پرچم و نماد ملی و مقاومتی است… هندوانه امروز نماد خاک و آب و آبادانی است؛ نماد زراعت و مزارع سرسبز و حاصلخیز فلسطین که باید حفظ شوند… هندوانه یعنی ما اینجا در سرزمین حاصلخیزمان هستیم و میمانیم و دوباره آزاد و آبادش میکنیم؛ با تمام فلسطینیان…
این مفاهیم پرمغز و زیبا از هندوانه به گوش اشغالگران هم رسیده است؛ برای همین روی آن حساسند… هندوانه که ببینند، روی وانتبار یا روی دست فلسطینیان در خیابان، یا در نگارخانههای هنری انگار اسلحه دیدهاند در دست مبارزان فلسطینی …
اشغالگران حالا از پرچم و گل و هندوانه و هر شیء و اثری که رنگهای مشترک با رنگ پرچم فلسطین دارد، بدشان میآید و از آنها هراس دارند!
نظرات