پیام اوجالان برای خلع سلاح «پ.ک.ک» و پاسخ به ۵ سوال کلیدی

روز پنج‌شنبه ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ عبدالله اوجالان بنیان‌گذار محبوس حزب «کارگران کردستان » ترکیه موسوم به «پ.ک.ک» با انتشار بیانیه‌ای سرگشاده از اعضای این گروه خواست تا منحل و سلاح خود را کنار بگذارند.

وی صراحتا اعلام کرد که مسئولیت تاریخی این درخواست را برعهده خواهد گرفت. دستور رئیس کردهای ترکیه برای پایان دادن به هرگونه مبارزه قهری و حرکت به سمت احقاق حقوق سیاسی و فرهنگی مردم کرد، زمینه لازم برای کاهش بخشی از نگرانی‌های امنیتی آنکارا و سرمایه گذاری دولتی در جنوب شرقی ترکیه فراهم شده است. طی دهه‌های اخیر حداقل ۴۰ هزار نفر در جریان درگیری‌های ترکیه و پ.ک.ک کشته شدند و به نظر می‌رسد تداوم این روند سبب فرسوده شدن توان بازیگران یاد شده می‌شد.

بیانیه اوجالان نه تنها کردهای ترکیه و عراق، بلکه به صورت مستقیم و غیرمستقیم گروه‌های مستقر در سوریه و نوار مرزی ایران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. برهمین اساس در ادامه این گزارش تحلیلی سعی خواهیم کرد به سوالات، ابهامات و مسائل مرتبط با بیانیه اخیر عبدالله اوجالان پاسخ دهیم.

۱.عبدالله اوجالان کیست و چرا اظهارات وی اهمیت دارد؟

عبدالله اوجالان که در میان طرفداران خود به نام «سروک آپو» مشهور است، سال‌ها به عنوان سیاست مدار و نظریه پرداز قدیمی پان کردیسم شناخته می‌شود. وی در میانه «جنگ سرد» یعنی در سال ۱۹۷۸، تحت تاثیر نظریات مارکسیستی حزب کارگران کردستان را تاسیس و تنها چندسال بعد یعنی در سال ۱۹۸۴ تصمیم گرفت تا مبارزه مسلحانه برای رسیدن به نقطه خودمختاری در کردستان ترکیه را آغاز کند. کمی بعد وی شاخه‌های مختلف این گروه را در عراق، سوریه و ایران ایجاد کرد که البته از سوی دولت‌های مرکزی کشورهای یاد شده به عنوان گروه‌های تروریستی شناخته شدند.

بیانیه تاریخی وی از آن جهت اهمیت دارد که می‌تواند مسیر گروه‌های کردی در منطقه را تغییر داده یا حداقل پایگاه مردمی آنها را به شدت تضعیف کند. البته برخی تحلیلگران معتقدند که نباید با «نگاه خوشبینانه» به این بیانیه نگاه کرد زیرا اوجالان در جریان «گشایش کردی» در سال ۲۰۱۲ درخواست مشابهی مطرح کرده بود اما پ.ک.ک از تسلیم کامل خودداری کرد و این بار نیز همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد کمیته اجرایی پ.ک.ک درخواست اوجالان را اجابت و یک‌طرفه اعلام آتش‌بس کرد.

۲.چرا رهبر معنوی کردهای ترکیه دست از مبارزه مسلحانه کشید؟

نکته کلیدی آن است که اوجالان در میانه رقابت ژئواستراتژیک میان آمریکا و شوروی تصور می‌کرد که با سوء استفاده از فضای نظم دو قطبی می‌تواند از حمایت مسکو برخوردار شده و زمینه تجزیه یکی از اعضای ناتو را فراهم کند. برهمین اساس بسیاری از گروه‌های کردی در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ میلادی تصمیم گرفتند تا به جای پیگیری حقوق طبیعی خود از طریق نهادهای دموکراتیک فعال در جامعه مدنی، به سمت گزینه مبارزه مسلحانه میل پیدا کرده و تبدیل به سوژه امنیتی دولت‌های مرکزی شوند.

حال به نظر می‌رسد پس از سال‌ها مبارزه مسلحانه، اوجالان با توجه به تغییرات به وجود آمده در نظم بین المللی و منطقه‌ای هرگونه تداوم تنش با آنکارا را به ضرر موجودیت «پ.ک.ک» دیده و تصمیم دارد تا از طریق مبارزه سیاسی- مدنی زمینه بقای این گروه را فراهم آورد. البته گروهی دیگر معتقدند وی در سال‌های پایانی عمر خود سعی دارد میراث «صلح» از خود به یادگار بگذارد و نامزد جایزه صلح نوبل شود!

۳.فراخوان خلع سلاح و انحلال اوجالان چه تاثیری بر فعالیت گروه‌های کردی فعال در ایران و سوریه خواهد گذاشت؟

رهبر معنوی کردهای ترکیه از سال ۱۹۹۹ در زندان‌های ترکیه به سر می‌برد. قبول نوعی آتش‌بس میان اوجالان و رهبر نئوعثمانی ترکیه آن هم در پشت میله‌های زندان نشان دهنده قماری بزرگ است. تجربه نشان داده است که رئیس جمهور ترکیه در بزنگاه‌های تاریخی با آنکه اهل چرخش و معامله است اما هیچگاه نمی‌توان به وی برای توافقی بلندمدت اعتماد کرد.

با این حال بیانیه منتشر شده از سوی این رهبر سیاسی نشان تغییر سیاست حاکم بر گروه «پ.ک.ک» .و تغییر مسیر آن در آینده نزدیک است. نباید این نکته فراموش شود که با وجود جایگاه بالای اوجالان در میان رهبران میانی و طرفداران گروه‌های کردی اما همچنان تمام آنها به اوجالان اعتماد نداشته و حتی ترجیح می‌دهند تا مسیر متفاوتی از وی را انتخاب کنند.

رگه‌های تفاوت نظر میان رهبران مختلف کرد با اوجالان یا فرار آنها از تمکین به نظرات یک رهبر زندانی به خوبی دیده می‌شود. به عنوان مثال مظلوم عبدی رئیس ائتلاف نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد)، ضمن «مثبت» ارزیابی کردن پیام اوجالان اما این بیانیه را شامل انحلال «ی.پ.ک» و زمین گذاشتن سلاح از سوی گروه‌های کردی ندانست. عبدی در ادامه خواستار اغاز روند مسالمت آمیز در داخل ترکیه با هدف احیای حقوق کردها و به رسمیت شناحتن حقوق پایه زبانی، فرهنگی و سیاسی این قوم شد.

رهبر قسد معتقد است اجرایی شدن بیانیه اوجالان بهانه ترک‌ها برای حمله به شرق سوریه را از بین خواهد برد. با آنکه اظهار نظر رسمی از سوی گروه تروریستی پژاک در این رابطه منتشر نشده اما فراخوان اوجالان سبب ایجاد نوعی انشقاق در صفوف این جریان تجزیه طلب خواهد شد.

۴.تحولات اخیر نظام بین الملل و منطقه چه تاثیری بر روی انتشار بیانیه اوجالان داشت؟

پس از عملیات طوفان الاقصی در هفتم اکتبر ۲۰۲۳، نظم منطقه‌ برهم خورد و هر یکی از بازیگران سعی کردند از طریق بازتنظیم روابط خود با دولت‌ها و بلوک‌های مختلف قدرت قدم در مسیر حداکثر سازی منافع ملی، کاهش تهدیدات بیرونی و در نهایت افزایش جایگاه خود در وزن کشی‌های سیاسی بگذارند.

در این کارزار ترکیه اردوغان پس از سقوط دولت قانونی اسد و روی کارآمدن معارضان ادلب نشین وزن بیشتری در معادلات منطقه شرق مدیترانه پیدا کرده است. برخی تحلیلگران معتقدند سلطان حاکم بر آنکارا، اوجالان را فریب داده و از طریق این بیانیه به دنبال وارد کردن ضربات مرگبار به صفوف گروه‎های مستقر در شمال عراق و شمال شرق سوریه است. به عبارت دیگر ترکیه به دنبال نوعی «مشروعیت بخشیدن» به اقدام نظامی خود علیه گروه‌های کردی بوده است.

در روزهای اخیر صحبت‌های هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه از برنامه ریزی دمشق-آنکارا برای حمله به شرق سوریه و بازپس گیری میادین نفتی و زمین‌های کشاورزی از دست نیروهای قسد خبر می‌داد. همچنین تعداد حملات هوایی ترک‌ها علیه نیروهای پ.ک.ک در شمال عراق به شکل قابل توجهی افزایش یافت. پس از فروپاشی شوروی، تحولات اخیر را می‌توان دومین میخ بر تابوت رویاهای اوجالان در خصوص وضعیت کردهای ترکیه دانست. حال وی امیدوار است تا بتواند از طریق مبارزات سیاسی- فرهنگی در دل تحولات اخیر ایده خود را زنده نگه دارد تا زمان مناسب برای اقدام علیه آنکارا فراهم شود!

۵.دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای چه واکنشی نشان دادند؟

تهران به عنوان همسایه‌ ترکیه و همچنین یکی از قربانیان تروریسم قوم گرا به بیانیه اوجالان واکنش «مثبت» نشان داد. اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در واکنش به فراخوان بنیان گذار «پ.ک.ک» این مهم را موجب «توقف تروریسم و تقویت امنیت کشور ترکیه» دانست. وزارت خارجه عراق نیز انتشار بیانیه مورد اشاره را گام «مثبت و مهم» برای دستیابی به ثبات در منطقه ارزیابی کرد. مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان ابراز امیدواری کرد که هر تلاشی به حل مسالمت آمیز مسائل منطقه ختم شود.

وزارت خارجه آلمان این اقدام را «فرصتی تاریخی» برای شکستن «چرخه چند دهه ترور، خشونت و انتقام‌جویی» ارزیابی کرد که جان ده‌ها هزار نفر را گرفته است. در این بیانیه گفته شد:«برای رسیدن به یک راه‌حل پایدار برای مردم ترکیه، گام‌های بیشتری لازم است. این شامل احترام و تضمین حقوق فرهنگی و دموکراتیک کُردها در ترکیه است.»

بهره سخن

مساله میل به خودمختاری کردها در منطقه با اوجلان آغاز نشده که بخواهد با وی به پایان برسد. مجموعه کشمکش‌های سیاسی، نظامی و حقوقی پس از توافقنامه‌های قاهره، لوزان و سور سبب شد تا کردها پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی در چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه پراکنده شوند. این استخوان لای زخم سبب شد تا قدرت‌های غربی یا شرقی هرگاه قصد برتری بر رقیب یا گرفتن امتیازهای از کشورهای نام برده داشته باشند، مسئله حمایت از کردها را در دستور کار قرار دهند و هرگاه منافع آنها ایجاب کرده از «کارت کردها» برای گرفتن امتیازهای منطقه‌ای- بین المللی استفاده کردند.

بیانیه ترک مخاصمه عبدالله اوجالان را می‌توان نتیجه ۴۰ سال مبارزه مسلحانه بی‌حاصل و بازی کردن «پ.ک.ک» در زمین قدرت‌های فرامنطقه‌ای دانست. تحولات شتابان منطقه‌ای و تغییر دینامیزم‌های کسب منافع در منطقه سبب شده است تا موسس حزب کارگران کردستان، خاطرات فرودگاه نایروبی را فراموش کرده و تصمیم بگیرد تا با اعتماد به آنکارا مبارزه مسلحانه را کنار گذاشته و گزینه ادامه مبارزه سیاسی و فرهنگی را به هدف حفظ بقای این گروه کردی در دستور کار قرار دهد.