ترکیه و معمای دفاعی؛ خرید جنگنده یا تولید و صادرات؟

یکی از اخبار مهمی که در هفته‌های اخیر، در سایه نبرد مقتدرانه ایران در برابر آمریکا و رژیم صهیونیستی به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفت، موضوع قرارداد نظامی بین ترکیه و اندونزی بود. اما حالا می‌توان با توجه به برگزاری نشست سران ناتو در لاهه و پدیدار شدن برخی از ابعاد متناقض اظهارات مقامات آنکارا، به این موضوع بیشتر توجه کرد.

ماجرا از این قرار است که رسانه‌ها و روزنامه‌های نزدیک به حزب عدالت و توسعه، با آب و تاب اعلام کردند که بر اساس یک قرارداد جدید، ۴۸ فروند هواپیمای جنگنده ملی تولید ترکیه به نام «قاآن» (KAAN) به اندونزی فروخته خواهد شد.

این رسانه‌ها همچنین اعلام کردند که ترکیه قرار است در آینده‌ای نزدیک، به چند کشور اروپایی و عربی نیز هواپیمای جنگنده بفروشد. این در حالی است که خود اردوغان در سفر به لاهه برای حضور در جمع سران کشورهای عضو ناتو، برای خرید جنگنده اف ۳۵ دست به دامن ترامپ شد و با صدراعظم آلمان نیز بر سر این موضوع مذاکره کرد که اگر برلین مجوز فروش جنگنده اروپایی یوروفایتر به ترکیه را امضا کند، تحول مثبت و سازنده‌ای در روابط برلین – آنکارا صورت خواهد گرفت.

حالا سوال اینجاست: چگونه ممکن است یک کشور، تولید کننده هواپیمای جنگنده ملی و خودکفای نسل پنج و فوق مدرن باشد و ۴۸ فروند از این جنگنده را به پرجمعیت‌ترین کشور جهان اسلام بفروشد؛ اما خود در داخل، برای تامین جنگنده‌های مورد نیاز نیروی هوایی با مشکل روبرو شود؟

درباره موضوع تولید بومی هواپیمای جنگنده، می‌توان به طرح پرسش‌های مهمتری دست زد.

از جمله می‌توان پرسید: در شرایطی که ترکیه به خاطر شکایت ایتالیا در مورد تولید موتور بالگردهای به اصطلاح ملی آنکارا از ترکیه شکایت کرد و مانع از صادرات ۱۰ فروند بالگرد مزبور به پاکستان شد، تیم دفاعی اردوغان توانسته در مدت زمانی کوتاه، فن آوری فوق پیشرفته تولید موتور جنگنده را با موفقیت بدست آورد؟

در شرایطی که ترکیه، حتی برای تامین قطعات حساس و فنی پهپادهای خود در بخش‌های اوپتیک، موتور و سنسور، از کانادا، انگلیس، اوکراین و آمریکا کمک می‌گیرد، آیا توانسته برای تولید قطعات به مراتب پیچیده‌تر جنگنده، خودکفا شود؟

اردوغان و قدرت نظامی

شواهد سالیان گذشته نشان داده که اردوغان، در سیاست خارجی ترکیه عملاً استفاده از قدرت نرم را کنار نهاده و غالباً به دنبال برجسته‌سازی قدرت سخت، استفاده از تسلیحات و تولید ادبیات حماسی و حزبی برای تقویت نیروهای نظامی است.

او در بازگشت از لاهه و در جمع خبرنگاران با این سوالات روبرو شد: «جنگ ایران و اسرائیل نشان داد که تسلط هوایی عامل بسیار تعیین‌کننده و مهمی است. آیا در دیدار شما با رئیس جمهور آمریکا، ترامپ، موضوع خرید جنگنده پیشرفته اف-۳۵ مطرح شد؟ آیا اس-۴۰۰ خریداری شده از روسیه هنوز هم مشکل ساز است؟ آیا فکر می‌کنید در حال حاضر زمان لغو محدودیت‌های بین متحدان فرا رسیده است؟»

اردوغان در پاسخ اعلام کرد: «تحولات اخیر به مردم ما نشان داد که ایجاد یک سیستم دفاعی چندلایه ضروری است. بسیار مهم است که موشک‌ها در ارتفاعات مختلف باشند و مانند اعضای یک بدن با هماهنگی کار کنند. ما کشورمان را به نقطه درخشانی رسانده‌ایم، اما به این سطح راضی نیستیم. باید قابلیت‌های موشکی خود را افزایش دهیم. ما در حال ساخت سیستم‌ها، یعنی گنبد فولادی خود هستیم. ما سیستم‌های دفاع هوایی، حسگرها و سیستم‌های جنگ الکترونیک را در ارتفاعات مختلف گرد هم می‌آوریم و سیستم محافظ سیستم‌ها را به مرحله اجرا می‌گذاریم. در حال حاضر، ما بسیاری از سیستم‌های تسلیحاتی برجسته را داریم که با ابزارهای داخلی و ملی توسعه داده‌ایم. ما پهپاد خودمان و همچنین هواپیمای جنگی ملی KAAN را تولید کردیم. وقتی تولید قاآن را شروع کردیم، برخی سعی کردند با نامیدن آن به عنوان رادیاتور بخاری آن را کوچک جلوه دهند. ولی این جنگنده ما امروز در آسمان است. ملت من به خوبی کسانی را که فعالیت‌های ستون پنجم را برای جلوگیری از هر پروژه‌ای انجام می‌دهند، می‌شناسد. ما از خرید جنگنده نسل پنجم F-35 نیز دست نکشیده‌ایم. ما در حال بحث در مورد قصد خود برای بازگشت به این پروژه با طرف‌های مذاکره خود هستیم. برنامه F-35 به همان اندازه که فنی است، یک فرآیند سیاسی نیز هست. ترکیه به طور ناعادلانه از این برنامه کنار گذاشته شده است. ما همیشه از این گام که با روح اتحاد ناسازگار است، انتقاد کرده‌ایم. در جلسات خود با آقای ترامپ در مورد این موضوع بحث کردیم و مذاکرات در سطح فنی آغاز شده است. به خواست خدا، پیشرفت خواهیم کرد.»

روزنامه سوزجو چاپ آنکارا نیز از این موضوع خبر داده که اردوغان در حاشیه نشست سران ناتو در لاهه، با صدراعظم آلمان نیز دیدار کرده و از او خواسته در مورد صدور مجوز فروش جنگنده یوروفایتر به ترکیه، سخت‌گیری نکند.

این در حالی است که سه شریک اروپایی دیگر عضو کنسرسیوم تولید جنگنده یوروفایتر یعنی انگلیس، ایتالیا و اسپانیا، رضایت نیم بند خود را برای صادرات این هواپیما به ترکیه اعلام کرده‌اند. اما آلمان، در پاسخ به درخواست مکرر یونان و قبرس که از احتمال تهدیدات نظامی ترکیه ابراز نگرانی کرده‌اند، از امضای این قرارداد سر باز زده است.

چالش‌های مهم قاآن

علاوه بر چالش‌های فنی و تکنولوژیکی مهم از جمله در بخش موتور و هایتک، ترکیه برای تولید جنگنده ملی مشکلات دیگری نیز دارد که یکی از آنها، تنگناهای مالی است. به همین دلیل، دولت اردوغان در چند سال گذشته، تلاش کرد یک یا چند حامی مالی اروپایی و عربی برای این پروژه پیدا کند. اما هیچکدام از آنان راضی به همکاری نشدند.

حزب حاکم ترکیه قبلاً و به منظور جذب آرای مردم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۳ میلادی، اعلام کرده بود که جنگنده ملی قاآن، تمام پروازهای آزمایشی خود را تا اواسط سال ۲۰۲۳ به پایان خواهد رساند، اما این هدف محقق نشد.

از دیگر سو، روند تامین مالی نیز با مشکل روبرو شد و در نتیجه ترکیه نومید از اروپا، کشورهای عربی و همچنین مالزی، این بار سراغ اندونزی رفت. در نتیجه خبر صحیح درباره صادرات جنگنده از ترکیه به اندونزی، این است که اندونزیایی‌ها در واقع با تامین مالی، در صدر لیست خریداران احتمالی قرار گرفته‌اند.

نکته‌ای که این پیشبینی را تقویت می‌کند، این است که شرکت تولید‌کننده قاآن، وعده داده که تا اواخر سال ۲۰۲۶ میلادی، این جنگنده را در اختیار نیروی هوایی ترکیه بگذارد. بنابراین، منطقی نیست جنگنده‌ای که هنوز حتی در ارتش کشور تولید‌کننده خود نیز به کار گرفته نشده، به عنوان محصول ملی و صادراتی تبلیغ شود.