چرخش راهبردی در بازار انرژی؛ گاز آذربایجان از مسیر ترانس-بالکان به اوکراین رسید

اوکراین برای اولین بار در تاریخ، دریافت گاز طبیعی از جمهوری آذربایجان را آغاز کرده است. این رویداد، با وجود حجم اندک گاز در مرحله اولیه، حامل یک پیام ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی است.

این تحویل از طریق خط لوله اصلی «ترانس بالکان» انجام می‌شود که از خاک ترکیه، بلغارستان، رومانی، مولداوی و اوکراین عبور می‌کند. به این ترتیب، اوکراین برای اولین بار از زمان استقلال خود به یک مسیر گاز جنوبی، یعنی منطقه خزر، دسترسی پیدا می‌کند.

یک رویداد تاریخی؛ اولین مولکول‌های گاز آذربایجان در اوکراین

توافقنامه تأمین گاز بین شرکت ملی نفت و گاز اوکراین «نفت‌وگاز» و شرکت تابعه انرژی آذربایجان، «سوکار انرژی اوکراین»، امضا شده است.

به گفته سرگئی کورتسکی، رئیس هیئت مدیره نفت‌وگاز اوکراین، اگرچه در حال حاضر صحبت از حجم آزمایشی است، اما مسئله اصلی ایجاد یک رویه جدید است.

وی تأکید کرد: «این گام راه را برای همکاری بلندمدت باز می‌کند و عنصر مهم دیگری در سیستم امنیت انرژی و تنوع‌بخشی به منابع ماست.»

گاز آذربایجان از تاریخ ۲۶ ژوئیه از طریق این مسیر جدید وارد اوکراین شد. اهمیت سیاسی و اقتصادی این پروژه غیرقابل انکار است.

نیازی حیاتی برای اوکراین در بحبوحه جنگ با روسیه

در شرایطی که زیرساخت‌های انرژی اوکراین، به ویژه تأسیسات تولید گاز، توسط روسیه هدف قرار می‌گیرد، تولید داخلی این کشور ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته است.

بر اساس داده‌های نفت‌وگاز، اوکراین در حال حاضر سالانه ۱۹.۱ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند، در حالی که تقاضای کل کشور ۲۱.۵ میلیارد متر مکعب است. اگرچه این کسری بحرانی نیست، اما داشتن برنامه‌های پشتیبان، به ویژه با توجه به تهدید حملات جدید روسیه در فصل پاییز و زمستان، برای این کشور حیاتی است.

کارشناسان پتانسیل تأمین روزانه گاز آذربایجان به اوکراین را حدود ۳ تا ۵ میلیارد متر مکعب تخمین می‌زنند. حتی اگر باکو در سال ۲۰۲۵ بتواند تنها چند صد میلیون متر مکعب گاز به اوکراین ارسال کند، این یک نتیجه جدی خواهد بود، زیرا آذربایجان این گام را با وجود تعهدات صادراتی بلندمدت و منابع آزاد محدود خود برمی‌دارد.

خط لوله «ترانس بالکان»؛ یک شریان جدید برای کریدور گاز جنوبی

خط لوله گاز ترانس بالکان یک زیرساخت منحصر به فرد است که ترکیه، بلغارستان، رومانی، مولداوی و اوکراین را به هم متصل می‌کند. برای دهه‌ها، این خط لوله عمدتاً برای ترانزیت گاز روسیه به جنوب اروپا استفاده می‌شد. اما پس از راه‌اندازی «ترک استریم» در سال ۲۰۲۰، این خط لوله تا حدی خالی و از نظر فنی برای انتقال گاز در جهت معکوس آماده شد.

اکنون، این مسیر برای اولین بار برای انتقال گاز با منشأ آذربایجان در جهت معکوس استفاده می‌شود. منبع اصلی این گاز، «کریدور گاز جنوبی» است؛ پروژه چند میلیارد دلاری که توسط آذربایجان با همکاری اتحادیه اروپا و شرکت‌های انرژی بین‌المللی اجرا شده است.

باکو از سال ۲۰۲۰ با موفقیت از طریق کریدور گاز جنوبی به ایتالیا، یونان و بلغارستان گاز صادر می‌کند. اکنون اوکراین نیز به این جغرافیا می‌پیوندد. این توافق در پس‌زمینه تحولات عمیق در بازار انرژی اروپا، افزایش خطرات برای زیرساخت‌های انرژی اوکراین و ارتقای نقش آذربایجان به عنوان یک صادرکننده گاز صورت می‌گیرد.

بیش از یک معامله تجاری؛ یک بیانیه ژئوپلیتیکی

حضور فیزیکی گاز سوکار در کی‌یف، خود یک نماد است: نماد رهایی از وابستگی انرژی به روسیه، نماد اتحادهای جدید انرژی است.

مسکو طبیعتاً از تقویت همکاری انرژی میان آذربایجان و اوکراین نگران است، اما با توجه به جنگ اوکراین، تصمیمی برای مداخله در این فرآیندها ندارد.

تحویل گاز آذربایجان به اوکراین صرفاً مربوط به لوله‌ها و مولکول‌ها نیست؛ این یک بیانیه ژئوپلیتیکی و شاخصی از معماری امنیتی جدید در فضای پساشوروی است و به احتمال زیاد، آغازی برای یک مشارکت انرژی گسترده‌تر است.