اوکراین؛ آینه انعکاس واگرایی در میان کشورهای اتحادیه اروپا

نویسنده مطلب از جنگ اوکراین به عنوان نقطه عطفی برای اتحادیه اروپا یاد می‌کند و معتقد است که اروپا برخلاف رویکرد ناهماهنگ اولیه در قبال روسیه، حال به اتحاد قابل توجهی از حیث تحریم‌های اقتصادی و نیز حمایت مالی و البته جنگ افروزی در اوکراین با ارسال مداوم سلاح به این کشور دست یافته است.

البته بحران اوکراین دو وابستگی عمده اتحادیه اروپا را بیش از پیش هویدا کرد، یکی وابستگی به آمریکا برای تامین امنیت خود و دیگری وابستگی به روسیه برای تامین منابع انرژی خود و هر دو وابستگی در حین جنگ تشدید نیز شد. درگیری در اوکراین البته تنش‌ها میان کشورهای اروپای غربی و شرقی در خصوص روابط آتی با روسیه و دیدگاه‌های آنها از تهدیدات مسکو را احیا کرد. تورم بالای مواد غذایی و انرژی، به پدیدار شدن خطوط گسل در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مورد چگونگی کاهش اثرات اقتصادی این بحران انجامید.

در ادامه نویسنده مطلب سعی می‌کند تا پیامدهای بحران اوکراین را بر زمینه‌های همگرایی و واگرایی میان کشورهای اتحادیه اروپا بررسی کند.

مسیری که به درگیری اوکراین ختم شد

نویسنده مطلب در ابتدا به ریشه درگیری میان روسیه و اوکراین و تاکید روس‌ها بر جدایی ناپذیری اوکراین از این کشور به واسطه اشتراکات فرهنگی، زبانی و مذهبی که از آنها یک قوم می‌سازد، اشاره می‌کند. در اینجا با استناد به اظهارات رئیس جمهور روسیه به نقل از وی می‌نویسد که عملیات نظامی روسیه درپاسخ به گسترش ناتو در همسایگی و حوزه نفوذ روسیه و با هدف جلوگیری از ادغام اوکراین در ساختارهای ژئوپلیتیک غربی صورت گرفته است.

نگرانی روسیه از گسترش ناتو در نزدیکی مرزهای این کشور در سخنرانی پوتین در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۰۷ خود را نشان می‌دهد، جایی که می‌گوید که ناتو نیروهای خط مقدم خود را در مرزهای روسیه قرار داده است. پر واضح است که گسترش ناتو هیچ ارتباطی با مدرنیزه شدن این ائتلاف ندارد. بلکه برعکس این کاریک تحریک جدی است که سطح اعتماد متقابل را تنزل داده است.

الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ از جمله واکنش‌های روسیه بعد از آن بود که ثابت کرد مسکو در صورت به خطر افتادن نگرانی‌های امنیتی خود، اقدام خواهد کرد. هدف روسیه البته محدود کردن نفوذ غرب و گسترش ناتو به سمت مرزهای خود بود.

ناتو اما در نقطه مقابل مایل نبود امتیازاتی در راستای خواسته‌های اصلی مسکو از جمله محدود کردن گسترش ناتو ارائه کند.

از آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه، اروپا و آمریکا از هیچ نوع کمکی به اوکراین مضایقه نکرده و علاوه بر آن ۱۰ دور تحریم هم علیه روسیه وضع کردند. با این حال از هر اقدامی که آنها را به رویارویی مستقیم با روسیه می‌کشاند، اجتناب کردند.

واکنش اتحادیه اروپا به بحران اوکراین

اولین واکنش سران اروپا به آغاز درگیری در اوکراین محکومیت آن به شدیدترین وجه ممکن بود. اتحادیه اروپا اعلام کرد که این گونه توسل به اجبار در قرن بیست و یکم جایی ندارد.

با ادامه جنگ در اوکراین، رویکرد اروپا به توسل به تحریم‌های اقتصادی در کنار کمک‌های مالی و نظامی متمرکز شد. اتحادیه اروپا بیش از ۶۷ میلیارد یورو (۷۳.۵ میلیارد دلار آمریکا) را برای حمایت از اوکراین تجمیع کرده است. این مبلغ شامل ۳۷.۸ میلیارد یورو (۴۱.۵ میلیارد دلار) کمک اقتصادی، ۱۷ میلیارد یورو (۱۸.۶ میلیارد دلار آمریکا) در حمایت از پناهندگان و ۱۲ میلیارد یورو (۱۳.۱ میلیارد دلار آمریکا) حمایت نظامی می‌شود.

اتحادیه اروپا در گام بعدی برای تقویت همکاری دفاعی میان کشورهای عضو، به ایجاد یک نیروی واکنش سریع روی آورد. کشورهای عضو وضعیت دفاعی و امنیتی خود را تغییر دادند که افزایش بودجه دفاعی، ارائه تسلیحات و مهمات به اوکراین، و همکاری با ناتو برای حمایت هماهنگ‌تر از جمله اقدامات صورت گرفته بود.

تحریم‌ها بخش عمده پازل ضد روسیه اروپا را تشکیل می‌داد که هدف از آن محدود کردن دسترسی روسیه به مؤسسات مالی جهانی، کاهش حجم تجارت و توقف سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی این کشور مانند انرژی، حمل‌ونقل و زیرساخت‌ها عنوان شد. در حالی که تلاش اروپا بر نشان دادن همگرایی در حوزه‌های کلیدی بود اما واگرایی میان کشورهای عضو نیز کم کم خود را نشان می‌داد.

اوکراین؛ سرآغاز واگرایی میان اعضای اتحادیه اروپا

اگرچه این اختلافات تصمیم گیری در درون اتحادیه اروپا را مختل نکرده است، با این حال در درازمدت پیامدهایی را برای اروپا به دنبال خواهد داشت. به نظر نویسنده این مطلب سه حوزه اصلی واگرایی در میان کشورهای اتحادیه اروپا به تقابل اروپایی شرقی و غربی، معمای انرژی در این قاره و سیاست‌های امنیتی مربوط می‌شود.

از آغاز درگیری، لهستان، جمهوری چک و کشورهای بالتیک فعال‌ترین کشورهای اتحادیه اروپا در حمایت از اوکراین بوده اند که رویکرد توام با مماشات کشورهای غربی اروپا را مورد انتقاد قرار می‌دادند.

نویسنده این مطلب تاکید می‌کند که زمستانی که گذشت مملو از روزهای پر تنش در میان اعضای اتحادیه اروپا به واسطه بحران انرژی بود. اگر چه اروپا توانست به لطف زمستان نه چندان سخت بحران انرژی در این فصل را به هر نحو پشت سر بگذارد، اما کاهش واردات گاز از روسیه همچنان یک چالش بزرگ برای بسیاری از کشورهای اروپایی است، چرا که تحریم گاز طبیعی روسیه باعث افزایش بیشتر قبوض انرژی و تأثیر سو بر اقتصاد این کشورها می‌شود.

کشورهای اتحادیه اروپا این روزها با چالشی در خصوص ابهامات پیچیده در مورد آینده روابط با روسیه، بازسازی اوکراین و بهبود اقتصادی اتحادیه اروپا روبرو هستند.

بحران اوکراین اگرچه توانست کشورهای اتحادیه اروپا را در زمینه هزینه‌های دفاعی، کمک‌های نظامی و مالی به اوکراین و تحریم‌ها روسیه تا حدی متحد کند، اما در عین حال، متفاوت بودن منافع ملی این کشورها و چشم انداز استراتژیک کشورهای عضو اتحادیه اروپا به برخی از واگرایی‌ها میان آنها منجر شده است. اگرچه بعید است که این چالش اتحادیه اروپا را از هم بپاشند، اما می‌توانند به افزایش نارضایتی میان اروپای غربی و شرقی منجر شود.