اواخر وقت جمعه سوم فروردین 1403 یکی از تلخ‌ترین شب‌های تاریخ معاصر روسیه بود. هنوز مدت چندانی از حمله مرگبار تروریستی تالار کروکوس  مسکو که بالغ بر 93 کشته و بیش از 100 زخمی  برجای گذاشته است نمی‌گذرد.

در طی سال‌های اخیر روس‌ها به یاد نمی‌آورند که چنین فاجعه امنیتی و انسانی در این کشور رخ داده باشد. فاجعه‌ای که تصاویر آن نه تنها مردم روسیه بلکه افکار عمومی بسیاری از مردم جهان را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است. اکثریت مردم پس از مشاهده تصاویر این حمله تروریستی با یک سوال مشترک مواجه می‌شوند که طراحان این اقدام فجیع غیر انسانی چه کسانی می‌توانند باشند؟؟

تنها با گذشت چند ساعت از اقدام تروریستی در مسکو و زمانی که انگشت اتهام بسیاری از رسانه‌ها و افکار عمومی جهان به سوی کی‌یف در حال اشاره بود بیانیه‌ غیرمنتظره گروه تروریستی داعش بر روی خروجی بسیاری از پایگاه‌های خبری جهان قرار گرفت که داعش مسئولیت این حمله تروریستی را بدون بیان دلایل و انگیزه‌های آن برعهده گرفت.

در همین حال در ساعت‌های اولیه این حادثه تروریستی گمانه‌زنی‌های دیگری در ارتباط با مسببان این اقدام در میان کارشناسان و محافل سیاسی در حال شکل‌گیری بود. روس‌ها نوک پیکان حدسیات خود را به سمت اوکراین و سازمات اطلاعات این کشور نشانه رفته بودند و از سوی دیگر کی‌یف طراحی و اجرای این اقدام تروریستی را برعهده دستگاه اطلاعاتی مسکو می‌دانست.

جان کربی سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در ساعات اولیه پس از این حمله و زمانی که هنوز تالار کروکوس در شعله‌های آتش می‌سوخت هرگونه دخالت اوکراین در حادثه تروریستی مسکو را رد کرد. اما در این بین داعش دورترین گزینه‌ای بود که می‌شد عامل حمله به کنسرت شبانه مسکو خوانده شود.

اما بررسی این موضوع که حمله فوق در این شرایط زمانی، منافع کدامیک از طرفین درگیری را تامین می‌کند می‌تواند در مشخص شدن عاملان اصلی این حادثه تروریستی کمک کننده باشد.

داعش

باتوجه به بیانه گروه داعش مبنی‌بر قبول مسئولیت حمله تروریستی در مسکو پایتخت روسیه در حال حاضر  این گروه تروریستی به‌عنوان مهم ترین مظنون این حادثه شناخته می‌شود.گروه تروریستی داعش درست زمانی که حجم اتهامات افکار جهانی به سوی اوکراین و دستگاه اطلاعاتی این کشور معطوف شده بود در بیانه‌ای که کمتر از سه ساعت پس از حادثه تروریستی در کانال‌های منتسب به این گروه منتشر شد مسئولیت حمله تالار کروکوس مسکو را در پیامی کوتاه برعهده گرفتند.

این در حالی است که با رجوع به سابقه عملیات‌های تروریستی این گروه در نقاط مختلف از جمله ایران و برخی کشورهای منطقه این سرعت در قبول مسئولیت بدون ارائه هدف و دلایل اقدام تروریستی امری کم سابقه است.

از سوی دیگر سال‌های زیادی است که پس از سرکوب شورش‌های شاخه‌ای از اسلامگرایان در چچن و روی کار آمدن رمضان قدیروف در این منطقه و همچنین سیاست‌های مدارای مذهبی در روسیه و آزادی عمل مسلمانان در جمهوری‌های مختلف این کشور و نگاه مثبت ولادیمیر پوتین به اسلام، زمینه‌ فعالیت‌های اسلامگرایان تندرو در کشور روسیه از بین رفته است. از همین جهت شاهد حضور گسترده مسلمانان در قالب گردان‌های مستقل از مناطق مسلمان نشین روسیه همچون تاتارستان و یا داغستان در جبهه‌های جنگ علیه اوکراین هستیم.

از همین‌روی اقدام تروریستی شب گذشته در مسکو بدون زمینه تنش و عملیات‌های مسبوق به سابقه در این کشور در سالیان گذشته از سوی اسلام‌گرایان تندرو، بیانیه داعش را با تردیدهای زیادی مواجه می‌سازد.

هرچند می‌توان این اقدام را عکس‌العملی کورکورانه در مقابل اثرگذاری روسیه درشکست داعش در سوریه و عراق دانست. همچنین بازگشت بسیاری از اعضای هسته‌های اصلی گروهک تروریستی داعش که از منطقه قفقاز‌شمالی به این گروه پیوسته بودند می‌تواند توجیه کننده عملیات شب گذشته باشد. اما سوال بزرگی در مقابل این نظریه به وجود می‌آید اینست که چرا در اوج عملیات‌های ارتش روسیه در منطقه شامات اقدامات تروریستی از سوی این گروه در گستره سرزمینی روسیه شاهد نبودیم و در حال حاضر که داعش در عراق و سوریه تقریبا از بین رفته است و این نوع از اقدامات به لحاظ راهبردی سودی برای باقیمانده اندک این گروهک ندارد شاهد حمله‌ای در این حجم باشیم؟

‌همه این‌ها در حالی است که صحت و سقم بیانیه داعش در میان رسانه‌های روسیه در حاله‌ای از ابهام قرار دارد و اساسا این بیانیه را کار داعش نمی‌دانند و انتشار این دست از اخبار با پیوست گسترده رسانه‌ای غرب را در جهت منحرف کردن اذهان از حامیان اصلی حمله تروریستی شب گذشته عنوان می‌کنند.

اوکراین و حامیان غربی

با وجود بیانیه داعش در قبول مسئولیت حمله تروریستی به تالار کروکوس مسکو، سرویس‌های اطلاعاتی اوکراین و دیگر کشورهای غربی مهم‌ترین مظنون این اقدام هستند.

از چندی پیش کی‌یف سعی کرد با در پیش گرفتن استراتژی ایجاد ترس درمیان جامعه روسیه ، جنگ را به شهرهای این کشور بکشاند تا شاید از این طریق به چندین هدف از جمله ایجاد شکاف میان دولت و مردم در خصوص روند جنگ در اوکراین دست پیا کند. از همین روی از چند ماه قبل حملات موشکی و پهبادی خود را به شهرهای روسیه به خصوص مسکو و بلگورود افزایش داد.

با نزدیک شدن به روزهای انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه بر شدت این حملات افزوده شد اما انسجام داخلی و اجتماعی روسیه که تبلور آن در میزان مشارکت در انتخابات بود بالاترین حد خود را نشان داد. شاید بتوان حملات تروریستی شب گذشته مسکو را همچنان در همان طرح افزایش ترس و آوردن جنگ در میان شهرهای روسیه معنا کرد.

همچنین سرویس اطلاعاتی اوکراین در دو سال گذشته بارها نشان داده است که از انجام هرگونه عملیات تروریستی در میان مردم روسیه فروگذاری نکرده است. ترور داریا دوگین، دختر الکساندر دوگین یکی از استراتژیست‌های نزدیک به کرملین، بمب‌گذاری و عملیات تروریستی بر روی پل کریمه، عامل انتحاری در رستورانی در مسکو و نمونه‌های دیگری که در دو سال گذشته توسط سرویس اطلاعاتی اوکراین و دیگر کشورهای حامی کی‌یف در روسیه انجام شده این کشور را همچنان در صدر عاملین و طراحان عملیات تروریستی شب گذشته مسکو قرار می‌دهد.

اما اگر هم بخواهیم بیانیه داعش را باور کنیم باید این نکته را هم در نظر بگیریم که در دو سال اخیر و پس از شکست داعش در سرزمین‌های سوریه و عراق بسیاری از تروریست‌های این گروه به مکان‌های دیگری همچون افغانستان، باکو و جبهه‌های اوکراین منتقل شده‌اند و در کنار مزدورانی از کشورهای دیگر در حال جنگ با روسیه هستند. با پذیرش این نکته که تروریست‌های داعش اجرای عملیات دیشب را برعهده داشته‌اند می‌توانیم این موضوع را هم باورپذیر بدانیم که طراح اصلی عملیات ترور مسکو سرویس‌ اطلاعاتی اوکراین با ایزار داعش بوده است.

اما یکی دیگر از دلایلی که ظن طراحی عملیات تروریستی شب گذشته مسکو توسط سرویس‌های غربی بالا می‌برد هشدار دو هفته قبل وزارت‌خارجه و سفارت آمریکا در مسکو به آمریکایی‌های مقیم روسیه  مبنی‌بر احتمال وقوع حملات تروریستی توسط افراط‌گرایان در محل تجمعات از جمله فروشگاه‌های بزرگ و سالن‌های کنسرت است. بلافاصله پس از ایالات‌متحده این سفارت انگلستان بود که با اعلام همین هشدار خواستار ترک شهروندان انگلیسی از روسیه شد.

اینکه این هشدار بر چه مبنای و بر اساس کدام مستندات چند روز قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه اعلام شد از علامت‌ سوال‌های مهم حادثه شب قبل در مسکو است. از سوی دیگر اجرای این عملیات توسط داعش که براساس اسناد معتبر ابزار دست ایالات‌متحده در اجرای عملیات‌های تروریستی در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران بوده‌اند گمانه‌زنی‌ها را برای دست داشتن کشورهای غربی در حادثه مسکو قوت می‌بخشد.

باید به این موضوع را هم اضافه کرد که ویکتوریا نولاند از معاونین وزارت‌خارجه آمریکا در زمان سخنرانی بازنشستگی خود به روسیه هشدار داد که «غافلگیری» ناخوشایندی در انتظار مسکو است.

همچنین باید به این نکته هم توجه داشت که روز قبل روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه ایالات‌متحده درباره غزه را وتو کردند. شاید انجام عملیات فوق از سوی یک گروه اسلام گرا در راستای تغییر چهره اسلام در میان افکار عمومی روسیه صورت گرفته باشد تا از این طریق با تحت فشار قرار دادن پوتین در حمایت از مردم مظلوم فلسطین، روسیه را در موضوع فوق به حاشیه برانند.

روسیه

در ساعت‌های اولیه حمله تروریستی به مسکو و زمانی که تمام نگاه‌ها معطوف به اوکراین به‌عنوان عامل و طراح این حمله بود، بازهم همان جمله همیشگی و آشنای غربی‌ها این‌بار از دهان مقامات اوکراین بیرون آمد. کار خودشان است.  مقامات اوکراینی مدعی شدند که سرویس‌های اطلاعاتی روسیه به منظور ایجاد یک جو روانی بر ضد اوکراین و همچنین تهییج احساسات داخلی به‌منظور ایجاد بسیج عمومی با هدف شروع عملیات جدید. حادثه تروریستی تالار کروکوس را طراحی کرده‌اند. شاید در نگاه اول این ادعای اوکراینی‌ها معقول به‌نظر برسد ولی با چند دلیل ساده می‌توان این استراتژی نخ‌نما شده را کنار زد.

1. اول اینکه این ادعا از سوی هیچ کدام از متحدین اوکراین در هیچ سطحی نه دولتمردان و نه رسانه‌ها به‌عنوان یک خط خبری مطرح نشد. طرح این موضوع به شکلی پیش‌پا افتاده بود که حتی رسانه‌های‌اصلی غرب آن را به صورت یک فرضیه هم مطرح نکردند.
2. با نگاهی به شرایط کنونی جامعه روسیه می‌توان این کشور را در بالاترین سطح اتحاد و همبستگی اجتماعی در طول تاریخ روسیه مدرن مشاهده کرد. تحمل شدیدترین تحریم‌های جهانی از سوی غرب جمعی با هدف ایجاد گسست اجتماعی در شرایطی که کشور در در دوسال گذشته در حال یک جنگ تمام عیار  بوده است. نشانه این اتحاد و انسجام اجتماعی را می‌توان در انتخابات هفته گذشته ریاست‌جمهوری مشاهده کرد که با حضور 75 درصدی در پای صندوق‌های رای و انتخاب 85 درصدی ولادیمیرپوتین به تمام طراحی‌های غربی پشت کردند.
3. موفقیت‌های ارتش روسیه در چند ماه گذشته در جبهه‌های مختلف در کنار پشتیبانی خوب لجستیکی و ماشین‌آلات جنگی از یک سو و از سوی دیگر نیروی انسانی آموزش دیده در خطوط تماس به اضافه 200 هزار نیروی ذخیره روسیه را از اعلام بسیج عمومی برای ادامه جنگ با غرب جمعی بی‌نیاز کرده  و دست برتر را در جبهه‌ها مختلف در اختیار مسکو قرار داده است.

رژیم صهیونیستی

اما شاید یکی دیگر از متهمان حملات تروریستی شب گذشته روسیه را باید رژیم صهیونیستی دانست. پس از شروع جنگ میان روسیه و اوکراین روابط میان دو طرف به مرور روبه وخامت نهاد و اوج آن‌را می‌توان پس از شروع عملیات طوفان الاقصی و در حمایت‌های دیپلماتیک و سیاسی روسیه از گروه‌های فلسطینی مشاهده کرد. این حمایت‌ها و قرار گرفتن روسیه در کنار کشورهای اسلامی خاورمیانه در متهم کردن اقدامات اسرائیل نارضایتی‌های بیشماری را در میان سیاستمداران این رژیم برانگیخت به شکلی که چند تن از افراد حزب لیکود کرملین را به اقدامات تلافی جویانه تهدید کردند.

آخرین این اقدامات را می‌توان در وتوی پیش‌نویس قطعنامه ایالات متحده در خصوص آتش‌بس غزه مشاهده کرد که به این رژیم اجازه می‌داد به اقدامات خود برعلیه مردم غزه ادامه دهد. همچنین پوتین در سخنرانی خود در ظهر روز گذشته به حمایت‌های روسیه به‌نفع مردم غزه تاکید کرد.

از آنجا که بارها ثابت شده که داعش یکی از ابزار اعمال سیاست‌های گسترش ترور برعلیه دشمنان این رژیم است می‌توان این فرضیه را هم در نظر داشت که در جهت تغییر رویکرد و اذهان افکار عمومی جامعه روسیه در حمایت از مردم غزه و تخریب چهره اسلام این عملیات به فجیح‌ترین شکل ممکن در پایتخت روسیه با طراحی سرویس‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی صورت گرفته باشد.

به هرحال با گذشت تنها چند ساعت از حادثه تروریستی تالار کروکوس مسکو گمانه زنی‌های مختلفی در خصوص طراحان و عاملان پشت پرده این اقدام تروریستی در سطوح مختلف وجود دارد. با گذشت زمان و بررسی‌های کارشناسانه می‌توان برخی از این فرضیات را تایید و یا رد کرد. اما نکته‌ای که مطمئنا می‌توان در مورد ان اظهار نظر کرد تغییر روند و شدت درگیری‌ها در خطوط تماس از سوی روسیه خواهد بود.

نویسنده : مهدی سیف تبریزی پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز