چاپ صفحه

گروه اجتماعی عصرقانون: حسین سیمایی صراف وزیر علوم در مراسم اختتامیه سی و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی خوارزمی در اظهارنظری قابل تامل با بیان‌ اینکه مهاجرت نخبگان همیشه دلخواه مهاجر نیست و گاهی تبعید خودخواسته است،گفت:شناسایی نخبه با کمی‌کردن مشخصات نخبگی با نخبه‌گرایی مغایرت دارد.حکمرانی علمی نخبه‌گرایی گلخانه‌ای نیست.

نکته عجیب سخنان وزیر علوم دولت پزشکیان درباره مهاچرت نخبگان در این مراسم این مساله است که وزیر علوم در این مراسم در حالی از شرایط موجود انتقاد کرد و به نوعی صرفا روضه خوانی کرد که هیچ برنامه و راهکاری برای ساماندهی نخبگان و جلوگیری از مهاجرت آنان ارایه نداد تا مشخص شود دست وزارت علوم دولت پزشکیان برای مسایل کلان این حوزه خالی تر از همیشه است.

اما موضوع مهاجرت نخبگان و نبود برنامه‌های ساماندهی و حمایت کافی از آن‌ها یکی از چالش‌های اصلی نظام آموزشی است که همواره توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. وزارت علوم دولت چهاردهم به‌عنوان مرجع اصلی سیاست‌گذاری در این حوزه، هنوز نتوانسته است راهکارهای مؤثری برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان ارائه دهد. پدیده مهاجرت نخبگان به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی پیش روی کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه ایران، به‌وضوح نشان‌دهنده ضعف مدیریت و سیاست‌گذاری وزارت علوم در زمینه حمایت و ساماندهی نخبگان است. در ادامه، به تحلیل دلایل ناکارآمدی‌ها و ضرورت اصلاح سیاست‌های مرتبط پرداخته شده است. دلایل ناکارآمدی وزارت علوم در ساماندهی نخبگان فقدان برنامه جامع و متمرکز برای جذب و نگه‌داشت نخبگان علی‌رغم وجود برخی برنامه‌ها و اقدامات پراکنده، بسیاری از این تلاش‌ها به دلیل مقطعی بودن و نبود نیازسنجی واقعی، از اثربخشی مناسبی برخوردار نبوده‌اند. در نتیجه، بسیاری از نخبگان متخصص و تحصیل‌کرده به دلیل نبود امکانات و حمایت‌های لازم، کشور را ترک می‌کنند. ایران سالانه بین 150 تا 180 هزار تحصیل‌کرده را به دلیل فرصت‌های بهتر زندگی و کاری در کشورهای دیگر از دست می‌دهد. این مسئله مستقیماً نشان‌دهنده ناتوانی وزارت علوم در طراحی و اجرای سیاست‌های کارآمد است. نبود زیرساخت‌های حمایتی و مدیریتی مناسب وزارت علوم نتوانسته است در ایجاد سیستم‌های مدیریتی و حمایتی قابل‌قبول برای شناسایی و تقویت نخبگان علمی موفق عمل کند. عدم وجود یک سامانه مشخص برای شناسایی نخبگان، کمبود فرصت‌های شغلی متناسب با توانایی‌های آن‌ها و عدم تأمین مالی کافی برای تحقیقات، بر شدت این بحران افزوده است. بی‌توجهی به عوامل اصلی مهاجرت عوامل کلیدی مهاجرت نخبگان شامل مواردی مانند تفاوت سطح دستمزدها، کمبود فرصت‌های پژوهشی، بحران‌های اقتصادی و اجتماعی و جو کلی ناامیدی از آینده کشور است. نتایج سیاست‌گذاری‌های نامناسب وزارت علوم نیز نشان می‌دهد که به این موضوعات توجه شایسته‌ای نشده و نخبگان هیچ چشم‌انداز روشنی برای آینده خود در ایران نمی‌بینند. فقدان هماهنگی میان نهادهای مسئول یکی دیگر از مشکلات بنیادین در این زمینه، عدم هماهنگی وزارت علوم با سایر نهادهای مرتبط همچون وزارتخانه‌های اقتصادی یا صنعتی و دانشگاه‌ها است. بی‌توجهی به نیازهای شغلی و بدنه صنعت باعث شده است که نخبگان در آینده کاری خود، امکان رشد در ایران را نبینند و گزینه مهاجرت را انتخاب کنند.

پیامدهای مهاجرت نخبگان

بر اساس آمار، 70 درصد از نیروهای متخصص کشور در پروسه مهاجرت قرار دارند. این امر باعث کاهش شدید ذخایر انسانی و اختلال در چرخه فناوری و تولید دانش می‌شود.

در حوزه‌های کلیدی مانند سلامت، آموزش و فناوری، مهاجرت متخصصان و نخبگان منجر به کاهش کیفیت خدمات ارائه‌شده به مردم می‌شود. بهعنوان مثال، خروج گسترده پزشکان و متخصصین سلامت از کشور باعث کاهش کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی، فشار مضاعف به کادر باقی‌مانده و عدم پایداری سیستم سلامت کشور شده است.

تأثیرات اقتصادی

خروج نخبگان سبب ایجاد فاصله اقتصادی بیشتر بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای پیشرفته می‌شود: کشورهای پذیرنده از مزایای تخصص و مهارت نخبگان ایران بهره‌مند شده و رشد علمی و صنعتی آن‌ها تقویت می‌شود. در مقابل، کشور مبدا فرصت مشارکت در اقتصاد جهانی را از دست داده و دچار کاهش درآمد و بهره‌وری ملی می‌شود.