گروه جامعه عصرقانون: بر اساس اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی، از ابتدای سال آبی جاری تا 15 فروردین 1404، میزان بارش‌ها در 30 استان کشور همچنان منفی است. فقط در استان مازندران بارش‌ها نسبت به دوره بلندمدت 2.2درصد افزایش داشته است. در مجموع، میزان بارش‌ها در کشور نسبت به دوره بلندمدت 37/1 درصد کاهش یافته است. تا نیمه اسفند ماه سال قبل این کاهش 37.5 درصد بود. اما اینبار بحران آب در فلات مرکزی ایران، بار دیگر تنش‌زا شد؛ روز شنبه 11فروردین، زمانی که تعطیلات نوروز 1404، از میانه گذشته بود، کشاورزان شرق اصفهان خسته از محقق نشدن وعده‌ها در مورد جاری شدن آب در زاینده‌رود و تخصیص حقابه زمین‌‌های خود، تاسیسات انتقال آب به یزد را تخریب کردند. این اقدام، یک هفته قطع یا افت شدید فشار آب را در مناطقی از استان یزد در پی داشته و شرایط سختی را برای شهروندان رقم زده است؛ به گونه‌ای که مردم ناچار به به تشکیل صف‌هایی برای دریافت آب از تانکر شدند و مسئولان نیز، این استان را برای امروز و فردا تعطیل کرده‌اند.

تقابل معیشت و تشنگی؛ نتیجه سیاست‌گذاری اشتباه

در این میان، یک سو حرف از معیشت است و آن سو سخن از تشنگی. کشاورزان شرق اصفهان که به تخصیص نیافتن حقابه زمین‌های خود اعتراض دارند؛ موضوعی که به گفته آنها گذران زندگی را برای مردم منطقه سخت کرده و به بیکاری و مهاجرت گسترده منجر شده است. کشاورزان منطقه ورزنه بارها، تجمعانی را نیز در این زمینه برگزار کرده‌اند که گاه به خشونت نیز کشیده شده است. در این میان، آنها مدعی حق تاریخی خود از حقابه زاینده‌روز هستند و می‌گویند سهم آنها، صرف صنعت و کشاورزی در استان یزد می‌شود. در مقابل، شهروندان استان یزد برای آب شرب خود به آب انتقالی از اصفهان وابسته شده‌اند. آنها از کمیت و کیفیت آب استان خود گلایه دارند و معقتدند تخریب خط لوله انتقال که در گذشته نیز رخ داده است، شرایط را برای مردم یزد سخت می‌کند. مسئولان این استان نیز مدعی هستند که پای صنعت و کشاورزی در میان نیست و حجم آبی که به یزد منتقل می‌شود، تنها به مصرف شرب و بهداشت اختصاص می‌یابد. به گفته آنها، در پروژه انتقال آبی که از سال 1368 کلید خورده، سهم صنعت نیز پیش‌بینی شده است اما در عمل به دلیل نیاز یزد به آب آشامیدنی، این بخش اجرایی نمی‌شود. در این میان، کارشناسان حوزه آب و محیط زیست، سال‌هاست که تاکید می‌کنند طرح‌های هزینه‌بر انتقال آب، راه‌حل مناسبی برای حل تنش‌های آبی کشور نیست. به گفته آنها سیاستگذاری‌های اشتباه مدیریتی، علاوه بر تاثیرات منفی محیط زیستی، به اختلافات قومی و استانی نیز منجر شده است.

«انتقال جمعیت» و «گسترش کشاورزی گلخانه‌ای»، راه‌حل وضعیت موجود

برای حل بحران آب در فلات مرکزی ایران، دیگر نمی‌توان به راه‌هایی چون انتقال آب یا سدسازی متوسل شد، جابه‌جایی جمعیت به سمت سواحل جنوبی کشور و گسترش کشاورزی گلخانه‌ای را راه‌حل وضعیت موجود است. برنامه هفتم توسعه مقرر کرده است که 8 درصد جمعیت ایران باید تا پایان مهلت اجرای برنامه، به سمت سواحل جنوبی سوق داده شوند. این موضوع سیاست درستی است که باید زیرساخت‌های آن تامین شود تا بارگذاری جمعیت در فلات مرکزی کاهش یابد» گسترش کشاورزی گلخانه‌ای نیز دراین میان، اهمیت زیادی دارد و بر اساس سند امنیت غذایی، این نوع زراعت باید برای صرفه‌جویی در مصرف آب کشور، افزایش یابد.» بحران آب، نباید باعث شود مردم در برابر مردم بایستند بحران آب در برخی مناطق کشور، به اختلاف میان مردم استان‌های مختلف از جمله، اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد منجر شده. اکنون شرایط به گونه‌ای است که گویی استان‌های مختلف، کشورهای جداگانه‌ای هستند که با یکدیگر تنش مرزی دارند. خردمندان هر استان‌ باید این وضعیت را مدیریت کنند. آنچه اکنون کمابیش مشخص شده این است که طرح‌های انتقال آب، پروژه‌های اشتباهی بوده‌اند و به تنش‌های اجتماعی نیز منجر شده‌اند. از امروز به بعد، مهم این است که نباید اجازه داد، بین مردم استان‌های مختلف اختلاف و تنفر بیشتری ایجاد شود.

حل بحران آب زمان‌بر است و به مطالعات کارشناسی نیاز دارد

نکته‌ای که هم مسئولان، هم اهالی رسانه و فعالان اجتماعی و هم مردم استان‌های درگیر با بحران آب باید به آن توجه داشته باشند این است که موضوع تنش آبی، چالش پیچیده‌ای است که حل آن به زمان و مطالعات کارشناسی نیاز دارد. چنین چالشی نباید به مسائل و تنش‌های بزرگ‌ اجتماعی منجر شود؛ چرا که همه ما صرف نظر از اینکه در چه استانی زندگی می‌کنیم، ایرانی و ساکن یک کشور هستیم. اجرای سند ملی امنیت غذایی و کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی، خودداری از ایجاد صنایع آب‌بر جدید در فلات مرکزی کشور و بازچرخانی آب را راه‌حل‌های مقابله با بحران آب در ایران است. در حالی که کارشناسان بر اثرات مخرب طرح‌های شیرین‌سازی و انتقال آب و همچنین سدسازی‌های بی‌رویه، هم از نظر محیط زیستی و هم اجتماعی تاکید دارند، برخی مقامات ملی و استانی هنوز هم به دنبال اجرای چنین پروژه‌هایی هستند. به گونه‌ای که برخی از کنشگران و کارشناسان محیط زیست گلایه دارند که اینگونه طرح‌ها، معمولا راحت‌تر از پروژه‌های موثرتر آبخیزداری و آبخوانداری، بودجه دریافت می‌کنند.