نوشتن یادگاری یا زخمی بر پیکر تاریخ؟
یادگاری‌نویسی، نشانه‌ای تلخ از بی‌توجهی به میراثی است که قرار بود از آن پاسداری کنیم، نه اینکه تخریبش کنیم.
به گزارش گروه عصر قانون: در گوشه و کنار جهان، از دیوارهای تخت جمشید تا سی‌وسه پل ایران گرفته تا ستون‌های کولوسئوم در رم، ردپای قلم‌ها و چاقوهایی دیده می‌شود که نام‌ها، تاریخ‌ها و گاهی قلب‌های شکسته را بر تن آثار تاریخی حک کرده‌اند. پدیده یادگاری‌نویسی این نوع خاص از وندالیسم (تخریب‌گرایی) نه تنها در ایران که در بسیاری از نقاط جهان رواج دارد و به یکی از چالش‌های جدی در حفظ میراث فرهنگی تبدیل شده است. اما چرا انسان‌ها چنین میلی به نوشتن روی در و دیوار و درخت دارند؟ و چه اقداماتی برای مقابله با آن صورت گرفته است؟ چرا یادگاری می‌نویسیم؟ روان‌شناسان معتقدند که میل به یادگاری‌نویسی ریشه در نیاز بشر به جاودانگی و اثبات وجود دارد. وقتی فردی نام خود را بر دیواری باستانی حک می‌کند، گویی بخشی از هویتش را به آن اثر پیوند می‌زند و تصور می‌کند که با این کار، خود را در تاریخ ماندگار کرده است! مثلاً در رم باستان، سربازی به نام «سنتوماکوس» نامش را روی دیوار معبدی حک کرد که حالا بعد از ۲۰۰۰ سال، باستان‌شناسان آن را پیدا کرده‌اند. این رفتار به‌ویژه در مکان‌هایی که بار تاریخی یا معنوی دارند، شدت می‌گیرد؛ زیرا انسان‌ها ناخودآگاه می‌خواهند با آن عظمت و ابدیت ارتباط برقرار کنند. از سوی دیگر، برخی آن را نوعی ابراز خودانگیخته احساسات می‌دانند؛ مثل نوشتن نام معشوق یا ثبت یک لحظه خاص. اما این انگیزه‌های شخصی، اغلب به قیمت آسیب به میراث جمعی تمام می‌شود.
جریمه‌های سنگین در جهان
کشورها برای مقابله با این معضل، قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع کرده‌اند. در ایتالیا، اگر کسی روی دیوارهای کولوسئوم یا دیگر آثار باستانی یادگاری بنویسد، ممکن است با جریمه‌ای تا ۱۵ هزار یورو (حدود ۱۶۰۰۰ دلار) مواجه و حتی به زندان محکوم شود. در سال ۲۰۱۴، یک گردشگر روس که نامش را روی کولوسئوم حک کرده بود، با ۴ ماه زندان و جریمه سنگین روبه‌رو شد. در مصر، آسیب به اهرام یا معابد باستانی می‌تواند تا ۱۰۰ هزار پوند مصری (حدود ۵۵۰۰ دلار) جریمه و حبس در پی داشته باشد. سنگاپور هم که به قوانین سخت‌گیرانه‌اش معروف است، وندالیسم در اماکن عمومی را با جریمه‌های نقدی بالا و حتی شلاق مجازات می‌کند! این اقدامات نشان می‌دهد که جهان برای حفاظت از میراثش جدی‌تر از همیشه عمل می‌کند.
یک راه‌حل خلاقانه
در ژاپن، برای کاهش یادگاری‌نویسی در معابد کیوتو، به بازدیدکنندگان تخته یا کاغذهای کوچکی می‌دهند که بتوانند آرزوهایشان یا نامشان را روی آن بنویسند و به جای دیوار، آن کاغذ را به شاخه‌های درخت مقدس یا آویزی که درنظر گرفته شده، آویزان کنند. این کار هم حس جاودانگی بازدیدکننده را ارضا می‌کند و هم به آثار تاریخی آسیب نمی‌زند. شاید در ایران هم بتوانیم با ایده‌ای مشابه، مثل نصب تابلوهای مخصوص یادگاری در کنار آثار تاریخی، این میل طبیعی را به سمت و سوی بی خطرش هدایت کنیم.
چه باید کرد؟
در ایران، هرچند قوانینی برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی وجود دارد، اما اجرا و آگاهی‌بخشی عمومی هنوز جای کار دارد. شاید زمان آن رسیده که با الهام از تجربه‌های جهانی، هم جریمه‌های بازدارنده‌تری اعمال شود و هم با آموزش و فرهنگ‌سازی، این پیام به مردم برسد که تاریخ، متعلق به همه ماست و نه فقط بوم نقاشی یک نفر! تا آن روز، یادگاری‌ها همچنان زخمی بر تن تاریخ باقی خواهند ماند.
مسئولیت مشترک، آگاهی محلی
در کنار کمبود نظارت و زیرساخت‌های حفاظتی، نباید از نقش مردم محلی در نگهداری از آثار تاریخی غافل شد. اصفهان، با پیشینه فرهنگی‌اش، متأسفانه در سال‌های اخیر صحنه یادگاری‌نویسی‌هایی شده که گاه از سوی برخی شهروندان ناآگاه صورت گرفته است. این موضوع بیش از آنکه نشانه بی‌مهری باشد، بازتابی‌ست از فاصله ما با آموزش‌های عمومی درباره میراث فرهنگی. واقعیت این است که حفظ آثار تاریخی، مسئولیتی است که میان نهادهای رسمی و مردم باید تقسیم شود. وقتی ساکنان یک شهر تاریخی، بیش از بازدیدکنندگان گذرا، نسبت به ارزش داشته‌هایشان آگاه باشند، می‌توان امیدوار بود که آثار باستانی شهر کمتر زخمی شوند.
نویسنده: محمد کلهر