به گزارش گروه اقتصادی عصر قانون: سال آبی 1404 ـ 1403 یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی نیم‌قرن اخیر لقب گرفته است و به‌تبع کاهش بارش‌ها در نقاط مختلف کشور، ذخایر اغلب سدهای بزرگ و مهم در تأمین آب شرب و کشاورزی با کاهش محسوس نسبت به سال گذشته و سال‌های نرمال (متوسط درازمدت) مواجه شده است. همان‌طور که در جدول بالا مشخص است، از مجموع 31 استان کشور، بارش‌ها در 27 استان زیر نرمال و تنها در 4 استان در شرایط نرمال است. در 16 استان کشور بارش‌ها بیش از 30 درصد نسبت به شرایط نرمال کمتر است و از این بین، بارش‌ها در 3 استان بیش از 50 درصد افت کرده است. افت 8میلیاردمترمکعبی آورد برفی از نظر بارش برف و ذخایر برفی نیز وضعیت مطلوبی نداریم و با کاهش عجیب و شدید ذخایر برفی نسبت به سال قبل و سال‌های نرمال مواجه‌ایم. درصد پوشش برف کشور در زمان حاضر حدود 0.54 درصد است؛ این درحالی است که آمار متوسط 21ساله در زمان مشابه 2.02 درصد و روز مشابه سال قبل 1.49 درصد بوده است، در واقع از نظر درصد پوشش برف، با کاهش 73درصدی نسبت به متوسط 21ساله و کاهش 63درصدی نسبت به سال قبل مواجه‌ایم. 49درصد ظرفیت سدها خالی است در 205 روز ابتدایی سال آبی جاری (از ابتدای مهرماه 1403 تا بیست‌وپنجم فروردین‌ماه 1403) در مجموع 15 میلیارد و 540 میلیون مترمکعب آب وارد سدهای ایران شده که نسبت به ورودی 23 میلیارد و 890 میلیون مترمکعبی آب به سدها در مدت مشابه سال آبی گذشته، کاهشی 35درصدی داشته است. در زمان حاضر با وجود 26 میلیارد و 180 میلیون مترمکعب آب ذخیره‌شده در سدهای کشور، 51 درصد ظرفیت مخازن سدها پُر و  49 درصد این ظرفیت خالی است. میزان ذخایر آبی سدها در روز بیست‌وپنجم فروردین 1403 بالغ بر 31 میلیارد و 80 میلیون مترمکعب بود که مقایسه این رقم با حجم فعلی ذخایر آبی سدها، نشان‌دهنده کاهش 16درصدی است. منابع آبی به دو بخش تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیم‌بندی می‌شوند؛ منابع آب تجدیدپذیر منابعی است که یک حوضه آبی طی چرخه آبی سالیانه توانایی بازیابی آن را دارد. این منابع تجدیدشونده، متأثر از تغییرات اقلیمی و تکرار دوره‌های خشکسالی، کاهش می‌یابند، همان اتفاقی که برای کشور ما رخ داده است. منابع آبی تجدیدشونده ایران در 30 سال گذشته از 130 میلیارد مترمکعب در سال به حدود 100 میلیارد مترمکعب کاهش یافته و به‌عبارتی، این کاهش منابع آب تجدیدشونده، به‌طور متوسط سالانه حدود یک‌میلیارد مترمکعب بوده که رقم بسیار بزرگی است. به‌تبع کاهش منابع آب تجدیدشونده و افزایش جمعیت طی دهه‌های اخیر، سرانه آب تجدیدشونده کشور نیز به‌شدت با کاهش همراه بوده است. شروع "فقر آبی" در بخش وسیعی از ایران سرانه آب تجدیدشونده کشور نشان‌دهنده درگیر بودن ایران با تنش آبی است. نکته حائز اهمیت این است که این سرانه نیز به‌طور متوازن و یکسان در نقاط مختلف کشور تقسیم نشده است و برخی از نقاط کشور، تنش آبی شدیدتری را تجربه می‌کنند و برخی از نقاط کشور از مرحله تنش آبی عبور کرده و وارد مرحله فقر آبی شده‌اند.

در بخش منابع آبی، آب مورد نیاز شرب و کشاورزی از دو منبع سطحی (ذخایر سدها) و زیرزمینی تأمین می‌شود. منابع سطحی که به‌طور مستقیم به میزان بارش‌ها وابسته است و منابع زیرزمینی نیز طی سال‌ها برداشت بی‌رویه با افت شدید مواجه شده و حتی برداشت‌ها به منابع غیرتجدیدشونده تسرّی داده شده است.

در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه، افت سطح منابع زیرزمینی آب موجب شده است از مجموع 609 دشت کشور، هم‌اکنون 422 دشت محدوده ممنوعه و ممنوعه بحرانی باشد. درواقع 70 درصد پهنه کشور جزو مناطق ممنوعه و ممنوعه بحرانی از منظر برداشت از منابع زیرزمینی آب محسوب می‌شوند.

با ادامه روند برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، شمار دشت‌های ممنوعه در ایران به‌شکلی نگران‌کننده در حال افزایش است؛ یعنی برداشت از منابع آب زیرزمینی در این مناطق یا ممنوع شده است یا در آستانه فروپاشی قرار دارد. نیمی از کشور درگیر فرونشست دشت‌های ممنوعه به مناطقی گفته می‌شود که سطح آب زیرزمینی آن‌ها به‌شدت کاهش یافته است و برداشت بیشتر از این منابع، خطراتی جدی مانند فرونشست زمین، خشک‌شدن قنات‌ها و تخریب کشاورزی را به‌همراه دارد. در این دشت‌ها، وزارت نیرو صدور مجوز جدید برای حفر چاه را ممنوع کرده و حتی در برخی موارد، دستور به پلمب چاه‌های غیرمجاز داده است. در زمان حاضر، 359 دشت از مجموع 609 دشت کشور با فرونشست زمین مواجه‌اند. استان‌هایی مانند اصفهان، فارس، خراسان رضوی، کرمان و یزد در صدر لیست دشت‌های ممنوعه قرار دارند، به‌طور مثال، دشت مهیار در استان اصفهان و دشت رفسنجان در کرمان، به‌دلیل برداشت بی‌رویه برای کشاورزی پسته، اکنون با خطر شدید فرونشست زمین روبه‌رو هستند. فرونشست زمین که در برخی مناطق تا 30 سانتی‌متر در سال گزارش شده است، نه‌تنها زیرساخت‌ها را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند منجر به مهاجرت روستاییان، کاهش تولید کشاورزی و افزایش نرخ بیکاری در این مناطق شود. کسری منابع زیرزمینی به 150 میلیارد مترمکعب رسید برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده تا فراتر از ظرفیت تجدیدشوندگی آبخوان‌ها برداشت صورت گرفته و سال‌به‌سال به کسری تجمعی آب‌خوان اضافه شود تا جایی که به رقم عجیب و بزرگ 150 میلیارد مترمکعبی رسیده‌ایم. مصارف افسارگسیخته‌ای که باید  مهار شوند در حال حاضر به‌طور متوسط سالانه 80 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی، 9 میلیارد مترمکعب در بخش شرب و 3.7 میلیارد مترمکعب در بخش صنعت مصرف می‌شود. بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور است. بر اساس برنامه هفتم توسعه باید مصرف آب کشاورزی به 65 میلیارد مترمکعب و بر اساس سند ملی دانش بنیان امنیت غذایی به 51.6 میلیارد مترمکعب کاهش یابد که برای تحقق این هدف‌گذاری‌های مهم، اصلاح الگوی کشت یه‌حلقه مفقوده و اساسی است. مرور جدیدترین شاخص‌های بخش آب کشور نشان می‌دهد که اگرچه امروز در شرایط پرچالشی در بخش آب هستیم، اما اگر اصلاح روند چندین دهه گذشته، با عزم ملی و به‌فوریت در دستور کار قرار نگیرد، آب به بحران آینده کشور تبدیل خواهد شد.