لزوم برگزاری کنفرانس‌های نخبگانی برای حمایت از فلسطین در حج
وابسته فرهنگی ایران در ترکیه گفت: فرصت حج، بستری مناسب برای برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌ها با حضور نخبگان و حجاج از کشورهای مختلف به منظور حمایت از مردم مظلوم فلسطین و غزه است.
به گزارش گروه فرهنگی عصر قانون: با نزدیک شدن به ایام برگزاری حج تمتع که بزرگترین کنگره سالانه مسلمانان جهان و نمادی بی‌بدیل از همگرایی و همدلی امت اسلامی است، ضرورت پرداختن به ابعاد گوناگون این فریضه الهی بیش از پیش احساس می‌شود. حج، فراتر از یک عمل عبادی فردی، بستر بی‌نظیری برای تبادل فرهنگی، تعاملات اجتماعی، و حتی بسترسازی برای دیپلماسی و تقریب دیدگاه‌های مسلمانان از ملّیت‌ها و مذهب‌های گوناگون است. برای واکاوی این ظرفیت و نقش آن در تقویت پیوندهای میان مسلمانان و تعاملات فرهنگی در سطح بین‌الملل، گفت‌وگویی تفصیلی ترتیب داده‌ایم با آقای "حسن دیده‌بان"، وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در کشور ترکیه، درباره مسائلی همچون نقش محوری حج در پیوند فرهنگی و اجتماعی مسلمانان از سراسر جهان، ظرفیت‌های بالقوه این فریضه برای تعامل و گفت‌وگو با نخبگان و اندیشمندان کشورهای مختلف، به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. اعزام حجاج در ترکیه برعهده مؤسسات خصوصی است
تسنیم: آقای دیده‌بان برای شروع بحث بفرمایید، مدیریت امور حج در ایران و ترکیه چه تفاوت‌هایی دارد؟
در ترکیه، سازمان دیانت (متولی امور دینی) بیشتر نقش نظارتی دارد و اجرای تورها بر عهده شرکت‌ها و موسسات خصوصی است که این امر باعث تفاوت در کیفیت و یکدستی خدمات‌دهی به حجاج می‌شود.
در مقابل، در ایران، سازمان حج و زیارت هم نقش نظارتی و هم اجرایی دارد که منجر به برنامه‌ریزی منظم‌تر و ارائه خدمات یکدست‌تر به حجاج ایرانی می‌شود. با این حال، سازمان دیانت ترکیه نیز برنامه‌های نظارتی، آموزشی دینی (قبل و بعد از حج) و نشست‌های مختلفی در مکه برگزار میکند که این برنامه‌ها تا حدی از تجربیات ایران الگوبرداری شده است.
لزوم برگزاری کنفرانس‌های حمایت از فلسطین با حضور نخبگان
تسنیم: چطور می‌توان از فرصت برگزاری حج برای کمک به فلسطین استفاده کرد؟
فرصت حج، بستری مناسب برای برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌ها با حضور نخبگان و حجاج از کشورهای مختلف به منظور حمایت از مردم مظلوم فلسطین و غزه است.
مردم و دولت ترکیه در زمینه فلسطین، اگرچه تفاوت‌هایی در سطح همراهی دارند، اما همیشه به آن توجه می‌کنند. ابتکار جمهوری اسلامی ایران در برجسته کردن موضوع فلسطین در حج امسال، گامی مثبت و موثر در جهت وحدت، یکدلی و همبستگی جهان اسلام برای دفاع از غزه و مردم فلسطین است.
این شعار بجایی است و انتظار می‌رود نهادهای دینی از کشورهای مختلف با این ابتکار همراهی کنند، به ویژه حجاج ترکیه که استقبال زیادی از این موضوع خواهند داشت.
جمهوری اسلامی ایران با ابتکارات و برنامه‌های متنوع و ارزشمندی که تدارک دیده، استفاده بسیار خوبی از این ظرفیت کرده است. این برنامه‌ها هم برای حجاج ایرانی و هم در جهت وحدت، همدلی و همبستگی جهان اسلام برگزار می‌شود.
تسنیم: برنامه‌های ایران به‌ویژه به تلاش برای تقریب مذاهب و اتحاد جهان اسلام با استفاده از ظرفیت موسم حج، از نگاه مسئولان و حجاج ترکیه یا کشورهای دیگر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسئولین و حجاج کشورهای دیگر، از جمله ترکیه، نسبت به برنامه‌های حج ایران ارزیابی مثبتی دارند و این تلاش‌ها در جهت تقریب مذاهب و اتحاد جهان اسلام بسیار ارزشمند تلقی می‌شود. موضوعاتی مانند "مبارزه با استکبار" ممکن است برای برخی کشورها متفاوت باشد، اما در کلیت، اقدامات ایران برای همبستگی و تقریب، با استقبال و ارزیابی مثبت مواجه شده است.
ایام حج، فراتر از یک فریضه عبادی، فرصتی حیاتی برای تقویت پیوندهای جهان اسلام، طرح مسائل کلیدی مانند فلسطین و غزه، و نمایش همبستگی مسلمانان است و ایران تلاش کرده است از این ظرفیت به نحو احسن بهره‌برداری کند.
برنامه ایران برای وحدت و همبستگی، محدود به ایام حج نیست
فریضه حج ذاتاً یک مسئله سیاسی و نمایش اقتدار و همبستگی مسلمانان است و تأثیر روابط دیپلماتیک بر تعاملات فرهنگی در این ایام و همچنین بهره‌گیری از فرصت‌های پساحج برای تقویت ارتباطات بسیار مهم است.
برنامه‌های ایران در حوزه وحدت، همدلی و همبستگی به صورت سالانه برگزار می‌شود و صرفاً محدود به ایام حج نیست. هرچند ممکن است زمان‌بندی برخی نشست‌ها و فعالیت‌ها با ایام حج همزمان شود. این فعالیت‌ها شامل برگزاری نشست‌ها و ترجمه کتاب‌ها و پیام‌های مهم، از جمله پیام مقام معظم رهبری، برای مخاطبان کشورهای دیگر است.
تنش‌های سیاسی بعضاً بر تعاملات فرهنگی، اثرگذار خواهند بود اگرچه در ایام حج به دلیل تمرکز بر وحدت، این تنش‌ها کمتر خود را نشان می‌دهند، اما بی‌تأثیر نیستند و می‌توانند تعاملات را محدود کنند.
روابط دیپلماتیک حسنه بین ایران و ترکیه و سایر کشورها نقش مهمی در افزایش تعاملات فرهنگی و همچنین تعاملات هیئت‌های ایرانی با حجاج کشورهای دیگر در ایام حج دارد؛ هرچه روابط مثبت‌تر باشد، مشارکت در نشست‌ها و برنامه‌ها و تعاملات بیشتر خواهد بود.
اصل فریضه حج اساساً یک مسئله سیاسی است؛ تجمع عظیم مسلمانان از سراسر جهان در یک مکان و زمان مشخص، به عنوان برادران ایمانی، و تعاملات آن‌ها با یکدیگر، خود یک پیام سیاسی قدرتمند به جهان است که نشان‌دهنده یکدلی، اتحاد و همبستگی مسلمانان است و در رسانه‌ها نیز بازتاب می‌یابد و تحلیل‌های مختلفی بر پایه این حضور با عظمت انجام می‌شود.
کم‌توجهی رسانه‌ای به برنامه‌های مربوط به استکبارستیزی در ایام حج
تسنیم: برآورد شما از عملکرد رسانه‌ای کشورهای مختلف نسبت به مسائل مرتبط با حج، جدای از برگزاری مناسک چیست؟ آیا مسائلی مانند حمایت از فلسطین و یا استکبارستیزی و برنامه‌هایی که در این زمینه در ایام حج برگزار می‌شود، توسط رسانه‌ها به خوبی منعکس می‌شود؟ تعامل مشترکی بین رسانه‌های ایران و ترکیه وجود داشته است؟
رسانه‌ها، دست‌کم در ترکیه، معمولاً به تحلیل‌هایی در مورد برنامه‌های مشخصی که در این ایام برای ایستادگی در مقابل استکبار یا ظالم برگزار می‌شود، کمتر می‌پردازند و بیشتر بر جنبه‌های کلی حضور تمرکز دارند.
رایزنی‌های فرهنگی معمولاً پس از بازگشت حجاج، به ویژه نخبگان و مدیران، به دیدار آن‌ها می‌روند تا ضمن پرسش از دیدگاه‌ها و تجربیاتشان، از این فرصت برای تقویت ارتباطات فرهنگی استفاده کنند.
به عنوان مثال مدیرکل مرکز تحقیقات سازمان دیانت ترکیه سال گذشته پس از بازگشت از حج، از شرکت در چندین نشست برگزار شده توسط دفتر مقام معظم رهبری در مکه اظهار رضایت کرده و آن‌ها را نشست‌هایی عالمانه با گفت‌وگوهای خوب ارزیابی کرده بود.
این تعاملات پس از حج، می‌تواند در تقویت ارتباطات بین نهادهای دینی و فرهنگی دو کشور در طول سال مؤثر باشد و ارزیابی حجاج سایر کشورها از برنامه‌های ایران در ایام حج، می‌تواند برای تعاملات فرهنگی در سال‌های آینده مهم و موثر واقع شود.
رسانه‌های سایر کشورها معمولاً تمایلی به پوشش مواضع سیاسی مشخصی که در ایام حج مطرح می‌شود، مانند محکومیت رژیم صهیونیستی یا استکبار جهانی از سوی ایران، نشان نمی‌دهند.
در کشور ترکیه نیز همانطور که گفتم رسانه‌ها معمولاً از بازتاب مسائل سیاسی که در چارچوب فریضه حج مطرح می‌شود، پرهیز می‌کنند. رسانه‌های ترکیه در زمینه پوشش حج در سال‌های اخیر فعالیت گسترده‌ای دارند و معمولاً برنامه‌های روزانه در این خصوص پخش می‌کنند.
مطالب این رسانه‌ها به دلیل فعالیت مستمر در فضای مجازی و جذب مخاطبان گسترده، بازتاب خوبی هم در زمینه کلیات حج دارند اما همانطور که اشاره شد، تمایل به بازتاب مسائل سیاسی در این چارچوب کمتر است.
عملکرد رسانه‌های ایران در حوزه حج، بازتاب جهانی ندارد
از جزئیات دقیق همکاری‌های احتمالی رسانه‌های ایران و ترکیه مطلع نیستم و این موضوع نیاز به بررسی توسط کارشناسان رسانه‌ای دارد. در بازتاب ابعاد معنوی و فرهنگی حج رسانه‌های ایران در این زمینه فعالیت خوبی دارند، اما بازتاب جهانی گسترده‌ای مشابه رسانه‌های بزرگ دنیا ندارند.
تسنیم: خروجی و نحوه عملکرد جمهوری اسلامی ایران در زمینه ایجاد و افزایش وحدت اسلامی در ایام حج را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تمام هدف پیام‌های سالانه وحدت از زمان حضرت امام خمینی (ره) و ادامه آن توسط مقام معظم رهبری، در جهت وحدت، یکدلی و همبستگی مسلمانان بوده است و تمام تلاش‌ها بر همین مبنا متمرکز بوده است.
ایران در ایام حج گام‌های بسیار خوبی در این جهت برداشته و برنامه‌های مختلفی از جمله نشست با مسئولین امور دینی کشورهای دیگر برگزار میکند.
جمهوری اسلامی ایران در ایام حج «منادی وحدت، یکدلی و همبستگی بین کشورهای اسلامی» است و نتایج این تلاش‌ها را مثبت ارزیابی می‌کنم.
رایزنی فرهنگی نیز در این زمینه پیام‌های سالانه مقام معظم رهبری درخصوص حج را ترجمه و هم در رسانه‌های ترکیه و هم در فضای مجازی که در اختیار رایزنی است، منتشر میکند که بازتاب خوبی نیز پیدا میکند.
رایزنی‌های فرهنگی برنامه های مختلفی در زمینه وحدت، گفت‌وگوهای بین مذهبی و تقریب، نه فقط در ایام حج بلکه در طول سال برگزار می‌کنند. این فعالیت‌ها شامل برگزاری نشست‌ها، میزبانی از نخبگان دانشگاهی و دینی از کشورمان و یا در ایران، و تدارک برنامه‌های مصوب در حوزه تقریب و وحدت بین مسلمانان است که معمولاً سالانه یک یا دو برنامه کلان در این حوزه برگزار می‌شود.
تسنیم: حجاج ایرانی چگونه می‌توانند از این ظرفیت برای دیپلماسی عمومی استفاده کنند؟
فریضه حج فراتر از یک عبادت فردی است و یک فرصت بی‌نظیر برای دیپلماسی عمومی، معرفی اسلام، و نمایش وحدت و همبستگی مسلمانان است و حضور انبوه مؤمنین و تعاملات حجاج ایرانی با زائران سایر کشورها، به‌ویژه حجاج ترکیه، در این زمینه نقش مهمی دارد.
حضور گسترده مؤمنین در این کنگره عظیم به خودی خود یک نوع دیپلماسی عمومی برای معرفی اسلام، وحدت و همبستگی مسلمانان است. بسیاری از حجاج ایرانی به زبان ترکی استانبولی آشنایی دارند و با توجه به مشترکات فرهنگی موجود با حجاج ترکیه، ارتباط و گفتگوی راحت‌تری برقرار می‌کنند.
حجاج ایرانی و ترکیه‌ای به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده، گفت‌وگو می‌کنند و در زمینه‌های مختلف اسلامی با هم مراوده دارند. این تعاملات در سال‌های اخیر با توجه به مشترکات فرهنگی و آشنایی برخی حجاج ایرانی با زبان ترکی، افزایش یافته و فرصت بسیار خوبی برای دیپلماسی عمومی محسوب می‌شود، به‌ویژه برای حجاج ترک‌زبان ایرانی که می‌توانند با ترک‌زبانان ترکیه تعامل و گفتگو داشته باشند.
تسنیم: در حوزه نخبگانی چه استفاده‌ای از این ظرفیت می‌توان داشت؟
بر اساس سوابق سال‌های قبل، نخبگان و مسئولان امور دینی از کشورهای مختلف، از جمله نمایندگان سازمان دیانت ترکیه، در حج حضور می‌یابند و با یکدیگر تعامل و ارتباط برقرار می‌کنند. کنفرانس‌ها و نشست‌هایی در حوزه وحدت، همدلی و همبستگی بین مسلمانان معمولاً در ایام حج برگزار می‌شود و تعاملات نخبگانی صورت می‌پذیرد.
به نظر من، با شناسایی قبلی افراد نخبه، می‌توان این ملاقات‌ها را بیشتر برنامه‌ریزی و تقویت کرد، چرا که مراودات خوبی بین دفتر مقام معظم رهبری با نهادهای دینی سایر کشورها در حج وجود دارد.
رایزنی‌ها، معمولاً با مفتی‌های شهرها یا رؤسای سازمان‌های دیانت نشست‌ها و برنامه‌هایی را برگزار می‌کنند و گاهی برنامه‌های مشترکی با سازمان دیانت ترکیه یا مفتی‌های این کشور برگزار می‌شود و در فضای مجازی نیز مطالبی در جهت وحدت، یکدلی و همبستگی بین مسلمانان درج و منتشر می‌شود.
برخی کتاب‌ها و مقالات در زمینه حج و دیدگاه علمای اسلامی در مورد آن، از جمله نظرات و دیدگاه‌های پیروان اهل بیت، در ترکیه ترجمه و چاپ شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. این روند در کشورهای دیگر نیز وجود دارد و به تبیین نگاه‌های مختلف اسلامی در خصوص حج کمک میکند.
به طور کلی می‌توان گفت که حجاج ایرانی با سابقه‌ای نزدیک به سی و چند سال (با احتساب سال‌هایی که اعزام صورت نگرفته است)، تجربه بسیار خوبی در تعامل با حجاج سایر کشورها و مذاهب دارند که از این تجربیات ارزشمند، چه در زمینه مسائل فرهنگی و چه در خصوص اتحاد و همبستگی، می‌توان استفاده کرد که برگزاری سالانه کنفرانس‌ها و نشست‌های متعدد در ایام حج در عربستان شاهدی بر این تعاملات و تجربیات مفید است.
نقش اساسی حج در همگرایی و تقویت پیوندهای فرهنگی جهان اسلام
کنگره عظیم حج، نقشی بنیادین در همگرایی، اتحاد و تقویت پیوندهای فرهنگی میان مسلمانان سراسر جهان دارد. حج فرصتی بی‌نظیر برای اجتماع مسلمانان از مذاهب، قومیت‌ها، قبایل، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف است.
مسلمانان در حج، همگی برای یک هدف واحد یعنی عبادت و زیارت خانه خدا گرد هم می‌آیند و این اشتراک هدف، احساس اینکه 'برادر مؤمن یکدیگر هستند' را تقویت میکند که می‌تواند در ایجاد اتحاد و همبستگی بین مسلمانان نقش مهمی ایفا کند. حج، به‌مثابه یک "مرکز" عمل میکند که فرصت بسیار خوبی برای گفتمان، تعامل و مراوده بین مسلمانان کشورهای مختلف و با زبان‌های گوناگون فراهم میکند.
این ایام، فرصت مغتنمی برای همگرایی جهان اسلام ایجاد میکند که به نظر من می‌شود از آن استفاده خیلی زیادی کرد. حج همچنین در ایجاد و تقویت پیوندهای فرهنگی میان مسلمانان نقش مهمی دارد و همه مسلمانان با وحدت و یکدلی در حج جمع می‌شوند. اجتماع همه مسلمانان از قوم‌ها، قبایل، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف که با یک دل و یک زبان خدا را می‌خوانند، نمادی از وحدت و یکدلی در سایه خداوند تبارک و تعالی است.
این اجتماع بزرگ و یکپارچه، به مثابه وحدت و اتحاد مسلمانان می‌شود و این نکته بسیار مهم، به ویژه در زمان کنونی که نیاز مسلمانان به وحدت، یکدلی و اتحاد بسیار زیاد است، از اهمیت حیاتی برخوردار است.