انرژی هسته‌ای در ایران، سال‌هاست که به عنوان یک ظرفیت ملی در مسیر اهداف صلح‌آمیز، به‌ویژه در حوزه سلامت و درمان، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. برخلاف تبلیغات منفی و مغرضانه برخی رسانه‌ها، جمهوری اسلامی ایران تمرکز خود را بر توسعه فناوری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای از جمله در زمینه‌های پزشکی، کشاورزی و صنعت معطوف کرده است؛ به‌طوری‌که امروزه محصولات و فرآورده‌های فناورانه متعددی با اتکا به این توان بومی در کشور تولید می‌شود که نقش موثری در ارتقای سلامت عمومی و درمان بیماران دارند. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های کاربرد صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای، تولید رادیوداروها برای تشخیص و درمان بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان است. ایران طی سال‌های اخیر موفق شده با تکیه بر دانش بومی و متخصصان داخلی، به فناوری‌های نوین در این عرصه دست یابد و بخشی از نیاز کشور به رادیوداروهای تشخیصی و درمانی را به‌طور کامل تأمین کند. در همین راستا، پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای وابسته به سازمان انرژی اتمی ایران، موفق به تهیه یک نمونه بالینی جدید از رادیوداروی تشخیصی با قابلیت تصویربرداری دقیق از تومورها شده است. تولید نمونه بالینی از رادیوداروی تشخیصی 68Ga-RM2 برای تومورهای GRPR+ در این پروژه، رادیوداروی Ga-RM با خلوص رادیوشیمیایی بالاتر از 99 درصد و بازدهی بیش از 85 درصد در شرایط بهینه تولید شد. پس از بررسی پایداری ترکیب در بافر PBS و در حضور سرم انسانی، مطالعات پیش‌بالینی این رادیودارو انجام و در نهایت، نمونه بالینی قابل تزریق به بیمار تهیه شد. مطالعات سلولی نشان داد این رادیودارو در محیط برون‌تنی دارای قدرت اتصال بالایی به سلول‌های حاوی گیرنده GRP است. همچنین نتایج بررسی توزیع زیستی رادیودارو در موش‌های حامل تومورهای دارای گیرنده GRP، اختصاصیّت بالای این رادیودارو نسبت به بافت تومور و عدم اتصال آن به بافت‌های غیرهدف را تأیید کرد. یافته‌های به‌دست‌آمده حاکی از آن است که رادیوداروی ⁶⁸Ga-RM گزینه‌ای بسیار مناسب برای تصویربرداری PET از تومورهایی با بیان گیرنده GRPRs به‌شمار می‌رود. امید می‌رود این رادیودارو در آینده‌ای نزدیک، نقش مؤثری در تصویربرداری از بیماران ایفا کند. کاربردهای بالینی و بازار هدف این رادیودارو قابلیت تزریق به بیماران مبتلا به سرطان پستان، گلیوبلاستوما (نوعی سرطان مغز) و سرطان پروستات اولیه را دارد. از آنجایی که تشخیص دقیق محل و میزان گسترش تومور برای انتخاب روش درمانی مناسب حیاتی است، استفاده از این رادیودارو می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم تشخیصی در کنار روش‌های درمانی مدرن مورد استفاده قرار گیرد. چشم‌انداز آینده و بهره‌برداری گسترده با توجه به برتری‌های تصویربرداری به روش PET نسبت به روش‌های قدیمی‌تر مانند SPECT، استفاده از رادیوایزوتوپ‌های گسیل‌کننده پوزیترون از جمله گالیوم-68 در حال گسترش است. گالیوم-68 به دلیل ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و سهولت دسترسی از طریق ژنراتور، یکی از مناسب‌ترین رادیونوکلئیدها برای تولید ترکیبات نشان‌دار به شمار می‌رود. مطالعات انجام‌شده از کارایی بسیار بالای 68Ga-RM2 در شناسایی تومورهای بیان‌کننده گیرنده GRP حکایت دارد. بر این اساس، در گام بعدی قرار است مطالعات بالینی گسترده‌تر روی این رادیودارو انجام شود تا در نهایت، پس از دریافت مجوزهای لازم، به لیست رسمی داروهای تصویربرداری PET در کشور اضافه شود. دستاورد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای در تولید رادیوداروی 68Ga-RM2، گام بلندی در مسیر خودکفایی کشور در حوزه رادیوداروهای پیشرفته است. این موفقیت ضمن اثبات توان علمی و تحقیقاتی ایران در حوزه فناوری‌های نوین، نویدبخش آینده‌ای روشن در حوزه تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر سرطان خواهد بود؛ آینده‌ای که در آن بیماران ایرانی می‌توانند با تکیه بر دانش بومی و بدون وابستگی به خارج، از خدمات پزشکی نوین بهره‌مند شوند.   تحول در درمان سرطان با بهره‌گیری از فناوری هسته‌ای: تولید داروی سیس‌پلاتین نشاندار شده سرطان‌ها پس از بیماری‌های قلبی، دومین عامل اصلی مرگ‌ومیر در جهان محسوب می‌شوند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، در سال 2018 بیش از 9.6 میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر انواع سرطان جان خود را از دست داده‌اند. این آمار نشان از نیاز فوری به روش‌های نوین و اثربخش در تشخیص و درمان سرطان دارد. در این میان، پزشکی هسته‌ای با اتکا بر تولید رادیوداروها و تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته، به ابزاری کلیدی در مقابله با سرطان‌ها تبدیل شده است. یکی از دستاوردهای کشورمان در این حوزه، نشاندارسازی داروی شیمی‌درمانی سیس‌پلاتین با رادیونوکلئید 195Pt است؛ اقدامی نوآورانه که می‌تواند انقلابی در درمان هدفمند سرطان ایجاد کند. داروی سیس‌پلاتین یکی از داروهای پرکاربرد در شیمی‌درمانی است که از دهه 1970 تاکنون، به‌ویژه برای درمان سرطان‌های پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر، نزدیک به نیمی از بیماران سرطانی در دنیا حداقل یک‌بار تحت درمان با ترکیبات پلاتین قرار می‌گیرند. نشاندار شدن این دارو با رادیونوکلئید 195Pt نه‌تنها قابلیت پیگیری و تصویربرداری از رفتار دارو در بدن را فراهم می‌کند، بلکه باعث افزایش اثر ضدتوموری دارو می‌شود. به عبارت دیگر، نسخه نشاندارشده سیس‌پلاتین قادر است با دقت و اثربخشی بالاتری، سلول‌های سرطانی را هدف بگیرد و در عین حال آسیب کمتری به بافت‌های سالم وارد آورد. گام بعدی؛ مطالعات بالینی و توسعه ترکیبات نوین در فاز بعدی این پروژه، ترکیب نشاندار شده سیس‌پلاتین با همکاری مراکز پزشکی معتبر کشور وارد مرحله مطالعات بالینی می‌شود. این اقدام، نخستین تلاش در کشور برای بهره‌گیری از رادیونوکلئید 195Pt در درمان هدفمند سرطان است. از سوی دیگر، طراحی ترکیبات نشاندار شده جدید مانند هیدروکسی‌آپاتیت نشاندار نیز در دستور کار محققان قرار گرفته است. این ماده که قابلیت جذب در بافت‌های خاص مانند استخوان را دارد، می‌تواند در درمان سرطان‌های استخوان یا متاستازهای استخوانی نیز کاربرد داشته باشد. چرا این پروژه مهم است؟ رادیونوکلئید 195Pt به دلیل ویژگی‌های رادیولوژیک و شیمیایی خاص خود، پتانسیل بالایی در حوزه رادیوتراپی هدفمند دارد. ترکیب آن با سیس‌پلاتین، دارویی که سابقه‌ای طولانی و تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را دارد، می‌تواند مسیر درمان سرطان را در ایران وارد مرحله‌ای تازه کند. این دستاورد نه‌تنها باعث کاهش وابستگی به داروهای وارداتی می‌شود، بلکه افق جدیدی در درمان دقیق و ایمن بیماران مبتلا به سرطان در کشور می‌گشاید. پزشکی هسته‌ای، جبهه‌ای نو در مبارزه با سرطان چهارمین گزارش از پرونده دستاوردهای هسته‌ای ایران، بار دیگر نشان می‌دهد که فناوری هسته‌ای صرفاً ابزاری در حوزه انرژی نیست؛ بلکه در خدمت نجات جان انسان‌ها قرار گرفته است. استفاده هوشمندانه از این فناوری در حوزه پزشکی، به‌ویژه در تولید رادیوداروها، می‌تواند یکی از مؤثرترین سلاح‌ها در مبارزه با سرطان باشد.