به گزارش گروه اقتصادی عصر قانون: در ذهن بسیاری از مردم، مالیات و تعرفه‌های مالیاتی صرفاً به‌عنوان «ابزار تأمین بودجه دولت» شناخته می‌شوند؛ رقمی که باید از جیب شهروندان بیرون کشیده شود تا چرخ دولت بچرخد، اما حقیقت این است که مالیات فقط برای پر کردن خزانه نیست، اگر درست طراحی شود، مالیات می‌تواند یکی از هوشمندترین ابزارهای سیاست‌گذاری اجتماعی باشد؛ ابزاری که نه‌تنها دخل‌وخرج دولت را تنظیم می‌کند بلکه سبک زندگی، الگوهای مصرف، و حتی میزان عدالت اجتماعی را شکل می‌دهد.

مالیات به‌مثابه ابزار تغییر رفتار

تعرفه‌های مالیاتی می‌توانند «زبان جزا و پاداش» در جامعه باشند. وقتی مالیات بر سیگار بالا می‌رود، در واقع جامعه به مصرف‌کننده می‌گوید: «این رفتار برای سلامت جمعی زیان‌آور است.»، به‌عکس، وقتی معافیت مالیاتی برای انرژی‌های تجدیدپذیر در نظر گرفته می‌شود، پیام روشن این است: «این انتخاب شما به‌سود جامعه است.»، بنابراین مالیات چیزی فراتر از حسابداری مالی است؛ مالیات یک سقلمه اجتماعی است که می‌تواند مردم را به‌سمت رفتار مطلوب سوق دهد.

پویایی در برابر صلبیت

اشکال بزرگ نظام مالیاتی ما، صلب و کلّی بودن آن است، تعرفه‌ها اغلب ثابت‌اند و فقط به تأمین درآمد فکر می‌کنند، در حالی که دنیای امروز به‌سمت مالیات‌های پویا و ریزبینانه رفته است، یعنی برای هر رفتار خرد اجتماعی می‌توان ضریب متفاوتی در نظر گرفت:

• مالیات بر مصرف سوخت‌های فسیلی در برابر تخفیف برای خودروهای برقی.
• مالیات بیشتر بر خانه‌های خالی در برابر معافیت برای تولیدکنندگان مسکن ارزان.
• مالیات بر کالاهای لوکس وارداتی در برابر تشویق به مصرف کالاهای داخلی.

این نگاه داینامیک به مالیات، سیاست‌گذار را قادر می‌سازد ریزرفتارهای اجتماعی را هدف بگیرد و نه فقط کلیات را.

از ابزار مالی تا ابزار اجتماعی

زمانی که مالیات فقط به خزانه فکر کند، جامعه از آن متنفر می‌شود و شهروندان احساس می‌کنند قربانی یک سیستم ناکارآمدند، اما اگر مالیات در زندگی روزمره مردم «معنی اجتماعی» پیدا کند، تبدیل به ابزاری برای اصلاح سبک زندگی، کاهش نابرابری و حتی افزایش اعتماد عمومی خواهد شد.

دولت باید بفهمد که مالیات تنها راه کسب درآمد نیست، بلکه اهرم هدایت جامعه است، این همان تفاوت میان مالیات به‌عنوان یک اجبار مالی و مالیات به‌عنوان یک ابزار سیاست‌گذاری اجتماعی است، در اولی، شهروند فقط پرداخت‌کننده است؛ در دومی، شهروند در یک بازی برد ـ برد مشارکت می‌کند: دولت درآمد پایدار دارد و جامعه سالم‌تر، عادلانه‌تر و منسجم‌تر می‌شود.

سخن پایانی

تعرفه‌های مالیاتی نباید سنگین و بی‌روح بر سر مردم فرود آیند، باید زنده، پویا و متناسب با جزئی‌ترین رفتارهای اجتماعی طراحی شوند. اگر سیاست‌گذار به‌جای نگاه حسابداری، نگاه اجتماعی به مالیات داشته باشد، آن‌گاه می‌توان گفت مالیات از «بار سنگین» به «ابزار تمدن‌ساز» تبدیل شده است.

ـ محسن ظریف، کارشناس علوم اجتماعی