چاپ صفحه

زمان مراجعه والدین به مشاوره ممکن است به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد و نمی‌توان قاعده‌ ثابتی برای همه موارد قائل شد. اما به طور کلی، بهتر است والدین زودتر از بزرگ شدن مشکلات به مشاور مراجعه کنند. اگر والدین به مشکلات کوچک یا نشانه‌های اولیه مشکلات روانی، رفتاری، یادگیری و اجتماعی کودکان توجه کرده و به مشاور مراجعه کنند، احتمال رفع سریع‌تر آن‌ها بالاتر است. اگر والدین به مدت طولانی درگیر مشکلات و نگرانی‌های مربوط به کودک یا نوجوان خود هستند و این مشکلات بهبود نیافته‌اند، بهتر است به مشاور مراجعه کنند.

در مواقع تغییرات مهم زندگی، مثلاً هنگام جدایی والدین، تغییر مدرسه یا محل زندگی، تغییر شرایط خانوادگی، تجربه‌ از دست دادن نزدیکان و غیره، والدین می‌توانند به مشاور مراجعه کنند تا به کودکان‌شان کمک کنند با این تغییرات کنار بیایند. وقتی که والدین نیاز به راهنمایی دارند، معمولاً همه‌ والدین اطلاعات و تجربه کافی در همه‌ زمینه‌های مربوط به کودکان ندارند، مثلاً برخی از والدین نیاز به راهنمایی درباره‌ تغذیه، خواب، رفتارها و تربیت کودکان دارند و مشاور می‌تواند در این زمینه‌ها به آن‌ها کمک کند. در صورت بروز مشکلات خانوادگی، اگر مشکلات خانوادگی اثرات منفی بر روابط و رفتارهای کودکان دارد، مشاوره خانواده می‌تواند بهبود وضعیت را تسهیل کند. اگر چه زمان مناسب مشاوره می‌تواند در موارد مختلف، متفاوت باشد، اما عموماً مشاوره زودهنگام برای شناسایی و رفع مشکلات مناسب‌تر بوده و کاهش احتمال بروز مشکلات بزرگتر را به همراه دارد. اگر شما به عنوان والدین نیاز به راهنمایی یا رفع مشکلات کودک یا نوجوان خود دارید، بهتر است بدون تاخیر به مشاور مراجعه کنید.

موارد نیاز به مشاوره در کودکان

برخی از مواردی که کودکان ممکن است نیاز به مشاوره روانشناسی داشته باشند عبارت هستند از: مشکلات رفتاری: کودکانی که مشکلات رفتاری مثل خشونت، تعارضات مکرر با همکلاسی‌ها و بزرگ‌ترها، نافرمانی شدید و غیره دارند، ممکن است به مشاوره نیاز داشته باشند. مشاوران، به ویژه مشاوران روان‌شناختی کودکان، می‌توانند در برطرف کردن مشکلات رفتاری کودکان کمک کنند. این مشکلات می‌توانند اجتماعی، عاطفی و تحصیلی باشند. مشکلات رفتاری کودکان می‌تواند بر اساس سن کودک، محیط خانواده، عوامل زیست ‌محیطی و اجتماعی مختلف تغییر کند. در زیر چند نمونه از مشکلات رفتاری در کودکان آورده شده است:

نقض حقوق دیگران: برخی کودکان به نقض حقوق دیگران پرداخته و دیگران را تهدید یا مورد آزار قرار دهند.
نافرمانی و مخالفت: بعضی از کودکان ممکن است به سختی دستورات و قوانین را رعایت کنند و به مخالفت بپردازند.
کینه و خشونت: برخی از کودکان تمایل به رفتارهای خشونت‌آمیز دارند و معمولاً با والدین و هم‌سن و سال‌های خود در تعارض هستند.
رفتارهای گوشه‌گیرانه: بعضی از کودکان ممکن است رفتارهایی نشان دهند که نشان ‌دهنده انزوا و عدم ارتباط مؤثر با دیگران است.
اختلالات مربوط به خوردن غذا: برخی از کودکان ممکن است با مشکلاتی مانند اضطراب یا اختلالات رفتاری مرتبط با خوردن مواجه شوند.
اختلالات خواب: مشکلات خواب می‌تواند در کودکان نشانه‌های مشکلات رفتاری یا اجتماعی دیگر باشد.

اختلال نارسایی توجه و بیش‌فعالی: برخی از کودکان ممکن است دچار اختلال نارسایی توجه و بیش‌فعالی (ADHD) باشند که با مشکلات رفتاری مرتبط است.

مهمترین نکته در این رابطه این است که هر کودک ممکن است نیازهای متفاوتی داشته باشد، بنابراین مشاور باید به صورت فردی و با توجه به ویژگی‌های هر کودک، برنامه‌های مناسبی را ارائه دهد. همچنین، تعامل و همکاری با والدین و خانواده نقش حیاتی در مدیریت مشکلات رفتاری کودکان دارد. مشکلات تحصیلی: کودکانی که مشکلات مرتبط با یادگیری، تمرکز، تکالیف مدرسه و مشکلات مرتبط با تحصیلات دارند، به مشاوره نیاز دارند. در مقاله مربوط به خوانش پریشی کودکان یکی از این مشکلات مهم و تقریباً رایج بین کودکان کالبدشکافی شد. مشکلات تحصیلی کودکان می‌تواند به علت‌های مختلفی از جمله مشکلات تحصیلی فردی، مشکلات خانوادگی، مشکلات محیطی و اجتماعی و همچنین مشکلات مرتبط با آموزش و پرورش باشد. این مشکلات باعث افت عملکرد تحصیلی، عدم تمرکز و مشکلات رفتاری می‌شود که نیاز به مداخله و درمان دارد. به نمونه‌ای از این مشکلات در ادامه اشاره می‌کنیم:

نقص توجه و اختلالات کارکردی: مشکلات کودکان در تمرکز و توجه به درس‌ و تکالیف مدرسه می‌تواند به علت نقص توجه یا اختلال‌های کارکردی مغزی باشد، که مشاورین روان‌شناس و روان‌پزشک برای رفع این مشکل می‌توانند کمک زیادی به والدین ارائه دهند.

مشکلات یادگیری: برخی از کودکان دچار مشکلات در یادگیری، خواندن، نوشتن، محاسبه و یا حل مسائل ریاضی می‌شوند که نیاز به ارتباط با مشاورین تحصیلی دارند.

اضطراب و استرس: بعضی کودکان ممکن است با اضطراب و استرس درباره امتحانات، کارهای تحصیلی یا اجرای عملکرد در مدرسه مواجه شوند.

مشکلات رفتاری: برخی کودکان ممکن است مشکلات رفتاری مثل نافرمانی، خشونت، بی‌احترامی و یا اختلالات رفتاری دیگر داشته باشند.
کمبود اعتماد به نفس: کودکانی که اعتماد به نفس کافی ندارند ممکن است رشد تحصیلی‌شان مختل شود.

مشکلات اضطرابی یا افسردگی: کودکان ممکن است با اضطراب، ترس‌های ناشی از مواقع خاص با افسردگی مواجه شوند که نیاز به راهنمایی و مشاوره دارند. مشکلات اضطرابی و افسردگی در کودکان می‌توانند از مجموعه‌ای از عوامل فیزیولوژیک، روان‌شناختی و اجتماعی ناشی شوند. این مشکلات ممکن است به صورت جداگانه یا با هم ترکیب شوند و تشخیص علل آن‌ها چندان ساده نیست. در زیر، برخی از علل و فاکتورهای احتمالی بروز اضطراب و افسردگی در کودکان آورده شده است:

عوامل ژنتیکی: برخی از کودکان ممکن است به دلیل وراثت ژنتیکی، آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به اضطراب و افسردگی داشته باشند.

محیط خانوادگی: پرخاشگری، کمبود حمایت از کودکان، عدم پذیرش و احترام به احساسات کودکان و والدین دچار اختلالات روانی می‌توانند به بروز مشکلات اضطرابی در کودکان کمک کند.

تغییرات مهم در زندگی: تغییر محیط، مهاجرت، تغییر مدرسه یا مشکلات خانوادگی مانند فوت یکی از اعضای خانواده.

مشکلات اجتماعی: مشکلات اجتماعی مانند بلوغ، انزوا، عدم مهارت‌های ارتباطی، از دست دادن دوستان و تحمل تنهایی.
تجربه رویدادهای ترسناک: مانند تجربه تصادف، سوانح طبیعی، بلایا یا تجربه‌های دیگری که نقص عاطفی و روحی بر جای می‌گذارند.
تاثیرات رسانه‌ها: مواجهه با محتوای ترسناک و ناخوشایند در رسانه‌ها و اینترنت می‌تواند بر روی اضطراب کودکان تاثیرگذار باشد.
مشکلات زیست‌شناختی: مانند اختلالات شیمیایی مغز و نارسایی مواد شیمیایی مغزی می‌توانند علل اضطراب و افسردگی در کودکان باشند.

نکته مهم در این رابطه این است که هر کودک ممکن است بر اساس مشخصات فردی و شرایط محیطی خود به صورت منحصر به فرد با مشکلات اضطرابی یا افسردگی مواجه شود. تشخیص صحیح و رسیدگی به این مشکلات نیازمند توجه به شرایط فردی و اجتماعی هر کودک است و مشاوره یا مراجعه به متخصصین روانشناسی و روان‌پزشکی می‌تواند به تشخیص و مدیریت مناسب این مشکلات کمک کند. مشکلات خانوادگی: مسائل خانوادگی نیز می‌توانند تأثیرات منفی بر روی کودکان داشته باشند و نیاز به مشاوره روانشناسی را در کودکان ایجاد کنند. مشکلات خانوادگی می‌توانند به روان کودکان ضربه‌های جدی و نگران‌کننده‌ای وارد کنند. کودکان در دوره‌های رشدی خود بسیار حساس هستند و محیط خانواده اثرات عمیقی بر روحیه و رفتار آن‌ها خواهد. روان‌شناسان با بهره‌گیری از روش‌ها و تکنیک‌ها‌، به کودکان کمک می‌کنند تا با مشکلات خانوادگی خود بهتر مقابله کنند، احساسات خود را بهبود بخشند و به شکل سالم‌تری مراحل رشد خود را پشت سر بگذارند.

روان‌درمانی از طریق بازی: معمولاً مشاورین از بازی‌ درمانی برای کودکان استفاده می‌کنند تا به طور غیرمستقیم با مشکلات خانوادگی خود روبرو شوند و به نحو مناسبی با آن‌ها مقابله کنند. یکی دیگر از روش‌های درمانی هنردرمانی است

مداخله خانواده‌محور: روان‌شناسان معمولاً با کودکان و خانواده‌ها به صورت همزمان کار می‌کنند. این کار روند حل مشکلات کودکان را تسریع می‌بخشد.
آموزش مهارت‌های ارتباطی: کودکان ممکن است نتوانند احساسات خود را به درستی بیان کنند؛ بنابراین، روان‌شناسان آموزش مهارت‌های ارتباطی را به کودکان و خانواده‌ها ارائه می‌دهند.
افزایش مقاومت روانی: مشکلات خانوادگی ممکن است منجر به تغییرات و تنش‌های روانی شود. روان‌شناسان به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های مقابله و تنظیم احساسات خود را بهبود بخشند تا با موقعیت‌های دشوار بهتر مقابله کنند.

ایجاد امنیت و پایداری: کودکان به احساس امنیت نیاز دارند و مشکلات خانوادگی می‌توانند این احساس را تهدید کند. روان‌شناسان کمک می‌کنند که محیط‌ها و رفتارها که به احساس امنیت و پایداری کودک کمک می‌کنند، تقویت شوند.

مدیریت خشم و اضطراب: روان‌شناسان می‌توانند به کودکان کمک کنند که با احساسات خود، به ویژه خشم و اضطراب، بهتر مقابله کنند. متخصصین روانشناس کودک می‌توانند به مدیریت خشم و اضطراب در کودکان کمک کنند. این موضوع به عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف روان‌شناسان کودک و نوجوان محسوب می‌شود. روان‌شناسان از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف برای کمک به کودکان استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:

مشاوره روان‌شناختی: روان‌شناسان با اجرای جلسات مشاوره روان‌شناختی با کودکان و با ایجاد ارتباط و ارائه فضای امن و صمیمی، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات‌شان را بروز داده، بشناسند، درک کنند و راه‌های موثر برای مدیریت احساسات منفی را یاد بگیرند.

آموزش مهارت‌های ارتباطی: به کودکان آموزش داده می‌شود که چگونه احساسات و نیازهای خود را به صورت موثر و قابل درک بیان کنند. همچنین آموزش مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به کاهش خشم و اضطراب کودکان کمک کند.
آموزش مدیریت خشم و اضطراب: روان‌شناسان به کودکان، والدین یا مربیان‌شان آموزش می‌دهند که چگونه با واکنش‌های خشمناک یا اضطراب‌آور کودکان مواجه شوند و به آن‌ها کمک کنند تا احساسات خود را کنترل کنند و راه‌های موثرتری برای بیان احساسات‌شان پیدا کنند.
تکنیک‌های آرام‌سازی: روان‌شناسان ممکن است از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تمرینات تنفسی، تمرینات ذهنی و مدیتیشن برای کمک به کودکان در کاهش خشم و اضطراب استفاده کنند.
ترکیبی از درمان‌ها: بسته به مشکل خاص هر کودک، روان‌شناسان می‌توانند از روش‌های مختلف و ترکیبی از درمان‌ها استفاده کنند تا به کودکان در ارتباط با کنترل خشم کمک کنند.
مشارکت خانواده: مهم‌ترین عامل موثر برای کمک به کودکان برای مقابله با خشم و اضطراب، مشارکت خانواده است. روان‌شناس می‌تواند به والدین و خانواده کمک کند تا با کودکان بهتر ارتباط برقرار کنند و راه‌های موثرتری برای مدیریت احساسات کودکان پیدا کنند.

اختلالات روانی: در صورت وجود نیاز، مشاورین روانپزشک و روان‌شناس می‌توانند اختلالات روانی ممکن در کودکان را درمان کنند. اختلالات روانی در کودکان به مشکلاتی اشاره دارد که به طور معمول قبل از سن بلوغ (حدود ۱۸ سالگی) آغاز می‌شوند و می‌توانند تأثیرات مهمی بر روی رفتارها، احساسات و توانایی‌های کودک داشته باشند. این اختلالات می‌توانند تا جوانی و بزرگسالی نیز ادامه داشته باشند و زندگی فرد را با مشکلات جدی روبه‌رو کنند. اختلالات روانی در کودکان می‌توانند به صورت مختلفی ظاهر شوند و تأثیرات مختلفی بر روی رفتار و رشد آن‌ها داشته باشند. در زیر نمونه‌هایی از اختلالات روانی معمول در کودکان آورده شده‌اند:

اختلال نقص توجه با بیش‌فعالی (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder): کودکان مبتلا به ADHD دچار کمبود توجه، بیش‌فعالی و یا هر دو می‌شوند. آن‌ها ممکن است دشواری در تمرکز، کنترل حرکت‌ داشته باشند.

اختلال اضطراب: اختلالات اضطرابی همچون اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder)، اختلال اضطراب عمومی (Generalized Anxiety Disorder) و اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) از معمول‌ترین اختلالات روانی در کودکان هستند. کودکان ممکن است دچار نگرانی‌های شدید، وحشت‌های بی‌مورد و یا ترس‌های غیرعادی باشند.

اختلال اتیسم(Autism Spectrum Disorder) : این اختلال معمولاً در اوایل دوره کودکی ظهور می‌کند و شامل نقص در ارتباطات اجتماعی، نقص در تعامل اجتماعی و الگوهای تکراری و محدود در رفتاراست.

اختلال وسواس – جبری (OCD – Obsessive-Compulsive Disorder): کودکان ممکن است تکراری‌های زیادی انجام دهند، خیلی از کارها را به صورت مجموعه‌ای محدود و اجباری انجام دهند و نگرانی‌ها و ترس‌های بی‌مورد داشته باشند.
اختلال ارتباطی زبانی (Language Communication Disorder): کودکان ممکن است دچار مشکلات در توانایی ارتباط و بیان زبانی باشند، کلمات را به صورت نادرست تلفظ کنند و یا جملات را به طور مناسب استفاده نکنند.
اختلالات در غذا خوردن: اختلالات خوردن مثل اختلال رفتاری خوردن (Eating Disorder) از جمله این دسته اختلالات هستند که در کودکان نیز ممکن است رخ دهند. همچنین پیکا یا هرزه‌خواری و ناخن جویدن نیز یکی از جمله این مشکلات است.

تغییرات مهم در زندگی: تغییرات مثل طلاق والدین مهاجرت، تغییر مدرسه و … می‌توانند برای کودکان سخت باشند و نیاز به حمایت روانشناختی داشته باشند. نکته مهم در این رابطه این است که مشاور با بررسی دقیق موقعیت و شناخت نیازها و مشکلات کودک می‌تواند راهکارهای شخصی‌سازی شده‌ای ارائه دهد تا بهبود و رشد کودکان را تسهیل کند. همچنین، در همکاری با والدین، مشاور می‌تواند به آن‌ها نکات و راهنمایی‌هایی برای پشتیبانی بهتر از کودکان‍شان ارائه دهد.

تغییرات مدرسه یا محیط تحصیلی: وقوع این تغییرات می‌تواند باعث ایجاد استرس، ناراحتی و عدم اطمینان در کودک شود. مشاور می‌تواند با ارائه راهنمایی‌ها و روش‌های مدیریت استرس کمک کند و کودک را برای تغییرات جدید آماده سازد.

مشکلات خانوادگی: درگیری‌ها، جدایی و یا مشکلات مالی در خانواده ممکن است تأثیرات منفی بر روحیه کودک داشته باشد. مشاورین می‌تواند با مشاوره خانواده و راهنمایی‌های متناسب با موقعیت کمک کند تا مسائل خانوادگی بهبود یابند و تأثیرات آن بر روحیه کودک کاهش یابد.
تغییرات اجتماعی: ورود به دوره‌های جدید سنی، تغییر دوستان و تغییرات اجتماعی می‌توانند باعث احساس تنهایی یا عدم تطابق با محیط شوند. مشاور می‌تواند با کودک کار کند تا مهارت‌های اجتماعی بهتری را تقویت کند و او را در فرآیند انطباق با محیط جدید یاری کند.

مشکلات اجتماعی: کودکانی که مشکلات در ارتباط با همسالان، اطرافیان یا مشکلات اجتماعی دارند، ممکن است به مشاوره نیاز داشته باشند. مشاورین در کمک به حل مشکلات اجتماعی کودکان از روش‌ها و فنون مختلفی استفاده می‌کنند. این روش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

ارتباط با والدین: ارتباط نزدیک با والدین بسیار مهم است تا مشکلات رفتاری کودکان بهتر درک شود. مشاورین می‌توانند با والدین در مورد تجربیات کودک در خانه، مدرسه و محیط‌های اجتماعی دیگر گفت‌وگو کنند.

ارائه راهکارها و استراتژی‌ها: بر اساس تحلیل و درک مشکلات کودک، مشاورین می‌توانند راهکارها و استراتژی‌هایی را ارائه کنند که به کودک کمک کنند مشکلات اجتماعی‌اش را حل کند.

تقویت مهارت‌های اجتماعی: مشاورین می‌توانند کودکان را در مهارت‌های ارتباطی، حل تعارض، احترام به دیگران و تعامل موثر با دیگران آموزش دهند.

تحت نظر گرفتن مشکلات خاص: برخی کودکان نیاز به کمک تخصصی بیشتری دارند، مانند کودکانی که ممکن است با مشکلات روانشناختی یا ناتوانی‌های یادگیری روبرو باشند. مشاورین می‌توانند کودکان را به تخصص‌های مرتبط هدایت کنند.

ایجاد محیط حمایتی: ایجاد یک محیط حمایتی در خانه، مدرسه و جامعه می‌تواند به کودک کمک کند تا با مشکلات اجتماعی خود مقابله کند. مشاوران می‌توانند با والدین و معلمان همکاری کنند تا این محیط حمایتی را فراهم کنند.

مشکلات مربوط به اعتماد به نفس: کودکان ممکن است با اعتماد به نفس کم و تصویر منفی از خود مواجه شوند که در این صورت نیازمند به مشاوره خواهند شد. مشکلات اعتماد به نفس در کودکان می‌تواند از جمله مسائل حساسیت‌برانگیز باشد و نیازمند توجه و پشتیبانی مناسب است. مشاورین و روان‌شناس‌ها از روش‌های مختلفی برای بهبود اعتماد به نفس کودکان استفاده می‌کنند. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنیم:

ایجاد ارتباط امن: ایجاد ارتباط امن و محافظت‌کننده با کودک، می‌تواند بهبود اعتماد به نفس آن‌ها را تسهیل کند. مشاوران می‌توانند با کودکان صحبت کرده و مشکلات و احساسات‌شان را درک کنند تا به ارتباط بهتری با آن‌ها برسند.

تشویق توانمندی‌ها: مشاوران می‌توانند کودکان را تشویق کنند تا به توانمندی‌ها و مهارت‌های خود اعتماد بیشتری پیدا کنند. این توانمندی‌ها می‌توانند مربوط به تحصیلات، ورزش، هنر و مهارت‌های اجتماعی باشند.

مدیریت احساسات: مشاوران می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساساتشان را شناسایی و مدیریت کنند. ارتقاء احساسات مثبت و مقابله با احساسات منفی می‌تواند اعتماد به نفس کودکان را بهبود بخشد.

ارائه بازخورد مثبت: ارائه بازخورد مثبت به کودکان به دلیل تلاش‌ها و پیشرفت‌هایشان می‌تواند اعتماد به نفس آنان را تقویت کند. بازخورد سازنده به کودکان اجازه می‌دهد که ارزش خود را بفهمند و به خود اعتماد داشته باشند.

تمرین‌های مثبت‌نگرانه: مشاوران می‌توانند از تمرین‌های مثبت‌نگرانه استفاده کنند تا الگوهای منفی افکار و احساسات را تغییر دهند و به جای آن‌ها الگوهای مثبت‌نگرانه را تقویت کنند.

ایجاد هدف: تعیین هدف و دست‌یابی به آن می‌تواند اعتماد به نفس کودکان را تقویت کند. مشاوران می‌توانند کودکان را در راستای تعیین هدف‌های موثر و معنادار راهنمایی کنند.

عباس گل

روانشناس کودک و نوجوان