ترامپ شب جمعه ۲۴ اکتبر ۲۰۲۵ (۲ آبان ۱۴۰۴) واشنگتن را به مقصد شرق آسیا ترک کرد؛ سفری که پرسش‌های زیادی را در اذهان عمومی ایجاد کرده‌است. این نخستین سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه آسیا-اقیانوسیه در دوره دوم ریاست‌جمهوری وی به شمار می‌رود، آن هم در شرایطی که دولت فدرال آمریکا چهارمین هفته تعطیلی خود را سپری می‌کند.

مسیر سفر از کوالالامپور پایتخت مالزی آغاز شده که میزبان چهل‌وهفتمین اجلاس سران آسه‌آن (۲۶ تا ۲۸ اکتبر) است. پس از آن، ترامپ به ژاپن سفر خواهد کرد تا با «سانائه تاکایچی» نخست‌وزیر جدید این کشور ملاقات کند. مقصد نهایی این سفر پنج‌روزه، کره‌جنوبی است که میزبان اجلاس مجمع همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه (APEC) در شهر گیونگ‌جو خواهد بود. کاخ سفید تأیید کرده که ترامپ روز ۳۰ اکتبر (۸ آبان) با «شی جین‌پینگ» همتای چینی خود دیدار خواهد کرد.

اما این سفر در سایه تناقضی عمیق شکل گرفته است؛ تناقضی که در اظهارات «چاک شومر» رهبر دموکرات‌ها در سنا آشکارا پیداست و او به تندی تاکید کرد: «آمریکا تعطیل است و رئیس‌جمهور در حال ترک شهر.»

مذاکرات در سایه بحران داخلی؛ دیپلماسی اقتصادی یا ماجراجویی سیاسی

ترامپ در حالی راهی آسیای شرقی شده که دولت فدرال آمریکا به دلیل بن‌بست بر سر بودجه، بیست‌وچهارمین روز متوالی تعطیل خود را نیز پشت سر گذاشت. بیش از یک‌میلیون کارمند دولتی بدون حقوق به کار ادامه می‌دهند یا در مرخصی اجباری به‌سرمی‌برند، در حالی که رئیس‌جمهور در طولانی‌ترین سفر خارجی دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، در حال مذاکره بر سر قراردادهای میلیاردی است.

از نگاه ناظران، در مرکز استراتژی اقتصادی این سفر، دو توافق سرمایه‌گذاری عظیم قرار دارد. ژاپن قبلاً متعهد شده که ۵۵۰ میلیارد دلار در اقتصاد آمریکا سرمایه‌گذاری کند؛ توافقی که پیش از این سفر امضا شده است. کره‌جنوبی نیز در حال مذاکره بر سر بسته سرمایه‌گذاری ۳۵۰ میلیارد دلاری است که هنوز نهایی نشده اما ترامپ امیدوار است در جریان این سفر به نتیجه برسد.

در ازای این سرمایه‌گذاری‌ها، ترامپ حاضر شده تعرفه‌های خود را کاهش دهد؛ تعرفه‌هایی که در ماه‌های اخیر از ۲۵ درصد به ۱۵ درصد تقلیل یافته‌اند. این کاهش نشان می‌دهد که ترامپ، با وجود رویکرد تهاجمی خود درباره تعرفه‌ها، در عمل آماده معامله و مصالحه است؛ البته به شرطی که سرمایه‌گذاری‌های کلان در آمریکا صورت بگیرد.

یکی از مهم‌ترین رویدادهای این سفر، دیدار ترامپ با تاکایچی، نخست‌وزیر جدید ژاپن خواهد بود. وی نخستین زن در این سمت، شاگرد سابق «شینزو آبه» نخست‌وزیر فقید ژاپن و دوست نزدیک ترامپ است. این دیدار می‌تواند روابط دو کشور را در دوره جدید تقویت کند، به‌ویژه در زمینه امنیتی و نظامی که ژاپن در مقابله با تهدیدات منطقه‌ای از جمله کره‌شمالی و چین نقش حیاتی دارد.

اما مالزی به عنوان نخستین مقصد سفر، چالش‌های خاص خود را دارد. ترامپ گفته که تنها در صورتی در اجلاس آسه‌آن شرکت می‌کند که بتواند بر امضای توافقنامه صلح بین کامبوج و تایلند نظارت کند؛ توافقی که ترامپ ادعا می‌کند نقش کلیدی در میانجیگری آن داشته است. کاخ سفید حتی درخواست کرده که چین در مراسم امضای توافق حضور نداشته باشد، با وجود اینکه پکن نیز در مذاکرات صلح نقش داشته است. این درخواست عجیب، نشان‌دهنده میل ترامپ به تصاحب انحصاری افتخار صلح‌سازی در منطقه است، حتی اگر این امر روابط دیپلماتیک را پیچیده‌تر کند.

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن این سفر را با دو پیام توصیف می‌کند: پیام اول این است که ترامپ یک صلح‌ساز است؛ پیام دوم این است که ترامپ یک پول‌ساز است. این تحلیل نشان می‌دهد که ترامپ در تلاش است تا تصویری دوگانه از خود به نمایش بگذارد: رهبری که هم می‌تواند منطقه را به ثبات برساند و هم می‌تواند توافقات اقتصادی سودآوری برای آمریکا به ارمغان بیاورد.

یکی از حساس‌ترین موضوعات در دستور کار دیدار احتمالی ترامپ و شی جین‌پینگ، معضل خاک‌های کمیاب است؛ مواد معدنی که صنایع فناوری پیشرفته بدون آنها فلج می‌شوند. تنش اخیر بر سر این مواد استراتژیک نشان می‌دهد که جنگ تجاری میان آمریکا و چین تا چه حد می‌تواند به یک نبرد ژئواکونومیک تمام‌عیار تبدیل شود.

در اکتبر ۲۰۲۵، چین تصمیم گرفت محدودیت‌های صادرات خاک‌های کمیاب را گسترش دهد و کنترل‌های جدیدی بر آهن‌رباهای کمیاب و مواد معدنی وضع کند. این اقدام پکن، واکنش مستقیم به فشارهای تعرفه‌ای ترامپ بود و به سرعت تنش‌ها را تشدید کرد.

ترامپ در واکنش اولیه خود در ۹ اکتبر، تهدید کرد که اگر چین این محدودیت‌ها را لغو نکند، دیدار با شی را لغو می‌کند و تعرفه ۱۰۰ درصدی بر همه کالاهای چینی اعمال خواهد کرد. او در توئیتی خشمگین نوشت که چین «مرا مجبور کرد» و این اقدامات «غیرقابل قبول» است.

سلطه چین بر صنعت خاک‌های کمیاب، برای این ابرقدرت مزیتی بزرگ است. چین حدود ۷۰ درصد تولید جهانی و ۹۰ درصد فرآوری این مواد معدنی را در اختیار دارد. این خاک‌های کمیاب در ساخت طیف گسترده‌ای از محصولات حیاتی کاربرد دارند: خودروهای برقی، گوشی‌های هوشمند، توربین‌های بادی، موشک‌های هدایت‌شونده، جنگنده‌های نسل پنجمی و سیستم‌های رادار پیشرفته.

بدون خاک‌های کمیاب، صنایع دفاعی و فناوری آمریکا با بحران جدی مواجه می‌شوند. این واقعیت، برگ برنده پکن در مذاکرات است. چین می‌داند که آمریکا به‌سختی می‌تواند جایگزینی سریع برای این مواد پیدا کند، حتی اگر معادن داخلی را گسترش دهد.

اما ترامپ پس از یک هفته، در ۱۷ اکتبر، عقب‌نشینی کرد. او در کنفرانس خبری‌ای گفت که «تعرفه ۱۰۰ درصدی بر چین غیرقابل اجراست. ما هنوز به واردات از چین وابسته‌ایم»؛ این اعتراف صریح، نشان‌دهنده محدودیت‌های قدرت آمریکا در برابر انحصار چین بر این مواد استراتژیک است.

ترامپ ۲ روز بعد یعنی ۱۹ اکتبر، سه مطالبه کلیدی از شی را مطرح کرد: اول، لغو محدودیت‌های صادرات خاک‌های کمیاب؛ دوم، کنترل صادرات پیش‌مواد فنتانیل به آمریکا و سوم، افزایش خرید سویای آمریکایی توسط چین. این مطالبات نشان می‌دهد که ترامپ در حال تلاش است تا یک بسته جامع با پکن مذاکره کند که منافع کشاورزان آمریکایی، بحران مواد مخدر و امنیت ملی را پوشش دهد.

در مجموع، نبرد خاک‌های کمیاب، نمونه‌ای از تغییر ماهیت جنگ تجاری است. دیگر فقط درباره تعرفه‌ها نیست؛ بلکه درباره کنترل زنجیره‌های تأمین حیاتی، دسترسی به مواد استراتژیک و قدرت چانه‌زنی در عرصه ژئواکونومیک است. در این نبرد، چین اهرم‌های قدرتمندی در اختیار دارد اما آمریکا نیز به دنبال راه‌های خلاقانه برای کاهش این وابستگی است.

همان طور که اشاره شد، دیدار ترامپ-شی روز ۳۰ اکتبر در حاشیه اجلاس اپک در کره‌جنوبی برگزار می‌شود. این نخستین ملاقات حضوری دو رهبر از بازگشت ترامپ به کاخ سفید است. جالب اینکه چین هنوز رسماً این دیدار را تأیید نکرده است؛ تاکتیکی که برای حفظ فشار بر واشنگتن ارزیابی می‌شود.

ترامپ خوش‌بین و امیدوار است توافقی بر سر همه چیز داشته باشد و همچنین خواستار نفوذ چین بر پوتین برای پایان جنگ اوکراین است؛ موضوعات کلیدی شامل تعرفه‌های متقابل، کنترل صادرات فناوری، فنتانیل، سویا و حتی اوکراین هستند.

تحلیلگران مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی معتقدند احتمال توافق جزئی بیشتر از توافق بزرگ است. اختلافات ساختاری عمیقی بین دو کشور وجود دارد که نمی‌توان در یک دیدار حل کرد. احتمال دیدار ترامپ با «کیم جونگ‌اون» رهبر کره شمالی نیز مطرح است که می‌تواند دینامیک منطقه را تغییر دهد.

نگرانی اصلی این است که آتش‌بس تعرفه‌ای قبلی، قدرت چانه‌زنی واشنگتن را کاهش داده است. چین با تقویت روابط با اروپا، روسیه و جنوب جهانی، دیگر به همان اندازه به بازار آمریکا وابسته نیست. از سوی دیگر، ترامپ تحت فشارهای داخلی متناقض اقرار دارد؛ کشاورزان خواهان افزایش صادرات، صنایع فناوری نگران محدودیت‌ها، و محافظه‌کاران خواهان سیاست سخت‌تر هستند.

از طرف دیگر، کره‌جنوبی به‌عنوان میزبان، تلاش می‌کند موازنه‌ای بین دو ابرقدرت حفظ کند. «لی جه میونگ» رئیس‌جمهور این کشور امیدوار است این دیدار پلی برای گفت‌وگو باشد. بازارهای مالی جهانی با نگرانی منتظر نتیجه هستند، چرا که شاخص‌های سهام، قیمت نفت و طلا همگی تحت تأثیر این مذاکرات قرار خواهند گرفت.

سفر آسیایی ترامپ، بازتاب تناقضات عمیق سیاست آمریکاست. در هنگامه تعطیلی دولت، رئیس‌جمهور در حال چانه‌زنی بر سر میلیاردها دلار است. این سفر نشان می‌دهد ترامپ همچنان به رویکرد معامله‌گری خود مبنی بر توافقات بزرگ، تعرفه‌های تهدیدآمیز و دیپلماسی نمایشی پایبند است.

اما فراتر از نمایش‌ها، ترامپ از این زاویه نیز به سفر نگاه می‌کند که توافقات با ژاپن و کره‌جنوبی می‌توانند هزاران شغل در آمریکا ایجاد کنند، دیدار با شی می‌تواند تنش‌ها را کاهش یا تشدید کند و میانجیگری در آسه‌آن می‌تواند نفوذ آمریکا را تقویت کند.

حال باید منتظر ماند و دید که آیا ترامپ می‌تواند در جریان این سفر پنج روزه، توازن میان منافع داخلی و خارجی برقرار کند و اینکه دیدار وی با شیء نقطه عطف یا وقفه‌ای موقت خواهد بود؟