مرغ‌های گوشتی بخش بزرگی از زنجیره غذایی جهان را تشکیل می‌دهند و تأمین‌کننده اصلی پروتئین ارزان‌قیمت برای میلیاردها نفر هستند. بااین‌حال، رشد آن‌ها اغلب تحت‌تأثیر بیماری‌ها، کیفیت پایین خوراک و شرایط محیطی قرار می‌گیرد. فناوری هسته‌ای با ابزارهایی مانند پرتودهی خوراک و آب، استفاده از رادیوتراسرها و تکنیک‌های جهش‌زایی کنترل‌شده می‌تواند عملکرد رشد و بهره‌وری مرغ‌های گوشتی را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد.

با افزایش جمعیت جهانی و تقاضای روزافزون برای پروتئین حیوانی، فشار زیادی بر صنعت طیور وارد شده است. بهبود رشد مرغ‌های گوشتی به معنای کوتاه‌تر شدن دوره پرورش، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش تولید گوشت و تأمین بهتر نیاز غذایی جامعه است. فناوری هسته‌ای یکی از مسیرهای نوین برای تحقق این هدف محسوب می‌شود.

فناوری هسته‌ای در صنعت طیور شامل کاربرد پرتوهای یونیزان برای ضدعفونی خوراک و آب، استفاده از ایزوتوپ‌های پایدار برای ردیابی مواد مغذی و بهبود فرآیندهای متابولیک است.

این فناوری‌ها بر پایه اصول فیزیک و بیولوژی عمل کرده و موجب بهبود کیفیت خوراک و افزایش بهره‌وری رشد مرغ‌ها می‌شوند.

سیستم‌های پرتودهی شامل منبع پرتو (کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه ایزوله، تجهیزات کنترل دز و نوار نقاله خوراک هستند. در حوزه رادیوبیولوژی نیز از رادیوتراسرها برای مطالعه جذب مواد مغذی و بررسی کارایی جیره غذایی استفاده می‌شود. این اجزا در کنار هم بستر علمی و فنی لازم را برای ارتقای رشد طیور فراهم می‌سازند.

انواع کاربردها در صنعت طیور

پرتودهی و فناوری هسته‌ای در صنعت مرغداری چندین کاربرد کلیدی دارند:

• ضدعفونی خوراک و آب: حذف میکروارگانیسم‌های مضر.
• بهبود جذب مواد مغذی: استفاده از رادیوتراسرها برای بهینه‌سازی جیره غذایی.
• افزایش ایمنی مرغ‌ها: کاهش عوامل بیماری‌زا.
• بهبود بهره‌وری: رشد سریع‌تر و افزایش وزن نهایی.

تأثیرات اقتصادی بهبود رشد مرغ‌های گوشتی

بهبود رشد مرغ‌های گوشتی موجب کاهش هزینه‌های تولید، افزایش عرضه گوشت و ارتقای توان صادراتی کشورها می‌شود.

کاهش ضایعات خوراک و افزایش بهره‌وری نیز سودآوری صنعت طیور را بالا می‌برد. این تأثیرات اقتصادی، استفاده از فناوری هسته‌ای را برای تولیدکنندگان جذاب می‌کند.

فرایند پرتودهی خوراک و آب مصرفی طیور

پرتودهی خوراک شامل جمع‌آوری مواد اولیه، آسیاب، بسته‌بندی و قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. این فرآیند موجب نابودی عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا می‌شود. همچنین پرتودهی آب مصرفی طیور می‌تواند بار میکروبی را به‌طرز چشمگیری کاهش دهد و سلامت گله را تضمین کند.

روش‌های سنتی ضدعفونی خوراک مانند استفاده از مواد شیمیایی یا حرارت بالا محدودیت‌هایی دارند؛ ازجمله باقی‌ماندن مواد شیمیایی یا کاهش ارزش تغذیه‌ای خوراک. در مقابل، پرتودهی روشی ایمن‌تر و مؤثرتر است که کیفیت مغذی خوراک را بهتر حفظ می‌کند و هزینه‌های جانبی را کاهش می‌دهد.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

باوجود مزایا، به‌کارگیری فناوری هسته‌ای در صنعت طیور با چالش‌هایی مانند هزینه بالای تجهیزات، نیاز به تخصص فنی و نگرانی‌های عمومی درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده روبه‌رو است. برای غلبه بر این چالش‌ها، سرمایه‌گذاری دولتی، آموزش نیروی انسانی و فرهنگ‌سازی عمومی ضروری است.

اثر پرتودهی در رفع چالش‌های تولید مرغ گوشتی

یکی از چالش‌های اصلی پرورش مرغ گوشتی، شیوع بیماری‌ها و کیفیت پایین خوراک است. پرتودهی می‌تواند عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا و کلی‌فرم‌ها را حذف کند و با بهبود کیفیت خوراک، سلامت گله را ارتقا دهد. به این ترتیب، این فناوری نه‌تنها رشد را بهبود می‌بخشد بلکه تلفات را نیز کاهش می‌دهد و بازدهی اقتصادی مرغداری‌ها را افزایش می‌دهد.

پیشرفت‌های نوین در این حوزه

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که استفاده از پرتودهی همراه با افزودنی‌های طبیعی (مانند پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها) می‌تواند تأثیر مثبتی بر رشد مرغ‌های گوشتی داشته باشد. همچنین، ترکیب پرتودهی با فناوری‌های نوین مانند نانوذرات در خوراک، موجب افزایش جذب مواد مغذی و بهبود عملکرد رشد شده است. این پیشرفت‌ها افق‌های تازه‌ای در صنعت طیور می‌گشایند.

آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی

انتظار می‌رود که در آینده، فناوری هسته‌ای بیش‌ازپیش در صنعت طیور کاربرد یابد. پژوهش‌ها به سمت استفاده از پرتودهی دز پایین و ترکیب آن با فناوری‌های زیستی پیش خواهند رفت.

همچنین، توسعه سیستم‌های قابل‌حمل پرتودهی می‌تواند امکان استفاده از این فناوری را برای مرغداری‌های کوچک فراهم کند.

توصیه‌های سیاستی برای کشورها

برای بهره‌گیری مؤثر از فناوری هسته‌ای در پرورش مرغ گوشتی، کشورها باید:

• سرمایه‌گذاری در تأسیسات پرتودهی و آزمایشگاه‌های مرتبط.
• آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص.
• تدوین استانداردهای ملی هماهنگ با دستورالعمل‌های IAEA و FAO .
• فرهنگ‌سازی عمومی درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده.

پیوند با اهداف توسعه پایدار (SDGs)

فناوری هسته‌ای در بهبود رشد مرغ‌های گوشتی به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک می‌کند. این فناوری به SDG2 (پایان گرسنگی) با افزایش تولید گوشت، به SDG3 (سلامت و رفاه) با ارتقای ایمنی غذایی و به SDG12 (مصرف و تولید پایدار) با بهینه‌سازی منابع خوراک کمک می‌کند.

جمع‌بندی

فناوری هسته‌ای با ابزارهایی مانند پرتودهی خوراک و آب، استفاده از رادیوتراسرها و بهینه‌سازی فرآیندهای تغذیه‌ای، توانسته است رشد مرغ‌های گوشتی را بهبود دهد. باوجود چالش‌هایی مانند هزینه زیرساخت‌ها و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربه‌های جهانی و پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهند که این فناوری آینده‌ای روشن برای صنعت طیور و امنیت غذایی جهانی رقم خواهد زد.

منابعی برای مطالعه بیشتر

1. IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
2. FAO. (2019). Poultry production and food security. Rome.
3. Shu, Q. Y. (2009). Induced plant and animal mutations in the genomics era. FAO.
4. Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
5. Jain, H. K. (2018). Food irradiation in livestock industry. Springer.
6. IAEA & FAO. (2022). Guidelines for nuclear applications in livestock. Vienna.
7. OECD. (2021). Economic impacts of poultry trade. Paris.
8. Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in livestock nutrition. Plant Biotechnology Reports.
9. Kharkwal, M. C. (2015). Food irradiation and animal feed safety. Academic Press.
10. FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
11. Lagoda, P. (2017). Food irradiation and poultry growth. IAEA Bulletin.
12. Kumar, A. (2022). Advances in poultry irradiation. Wiley.
13. IRRI. (2017). Livestock irradiation achievements. Manila.
14. سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
15. WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
16. IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
17. FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
18. IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
19. United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
20. Dwivedi, S. L. (2020). Food irradiation innovations in livestock products. Springer.