صادرات ۱۵۰میلیون‌دلاری داروهای ایرانی/ ایران جزو ۱۰ کشور برتر در تولید داروهای بیوتکنولوژی

به گزارش گروه اجتماعی عصر قانون: صنعت داروسازی ایران در سال‌های اخیر به یکی از ارکان مهم تأمین سلامت کشور تبدیل شده و توانسته است بخش قابل‌توجهی از نیازهای داخلی را با اتکا به دانش بومی و ظرفیت‌های علمی محققان ایرانی برطرف کند، با این حال، مسیر دستیابی به خودکفایی کامل دارویی همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری، حمایت هوشمندانه و توسعه فناوری‌های نوین است تا کشور در برابر تحریم‌ها و بحران‌های بین‌المللی مقاوم‌تر عمل کند.

از سوی دیگر، ظرفیت عظیم صنعت داروسازی ایران تنها در تأمین نیاز داخلی خلاصه نمی‌شود، حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی می‌تواند علاوه بر تقویت جایگاه علمی و اقتصادی کشور، ارزآوری چشمگیری را به‌همراه داشته باشد. رشد صادرات دارو نه‌تنها به افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های داروساز می‌انجامد، بلکه مسیر را برای معرفی توانمندی‌های علمی و فناورانه ایران هموار می‌سازد اما تأمین داروهای موردنیاز و توسعه صادرات آن‌ها، با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است.

به‌مناسبت پنجم شهریورماه، مصادف با زادروز دانشمند بزرگ ایرانی، محمدبن زکریای رازی، به گفت‌وگو با دکتر محمد هاشمی، مشاور رئیس سازمان غذا و دارو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: چند درصد از داروهای مصرفی کشور در داخل تولید می‌شود و این رقم در مقایسه با سالهای قبل چه تغییری کرده است؟

در زمان حاضر بیش از ۹۷ درصد نیاز دارویی کشور از نظر تعداد اقلام در داخل تأمین می‌شود، این شاخص طی سال‌های اخیر روندی افزایشی داشته و از حدود ۹۵ درصد در سال ۱۳۹۶ به نزدیک ۹۸ درصد در این سال‌ها رسیده است، به‌لحاظ ارزش ریالی نیز حدود ۸۷ درصد بازار دارویی در اختیار تولیدکنندگان داخلی است.

تسنیم: در چه حوزه‌های دارویی همچنان وابستگی بالایی به واردات داریم؟

بخش وارداتی عمدتاً به داروهای نوآورانه و تحت انحصار اختصاص دارد که تولید آنها در کشور به‌صرفه یا امکان‌پذیر نبوده است. با وجود پیشرفت‌های گسترده در تولید داخل، در برخی حوزه‌ها همچنان وابستگی وجود دارد. داروهای بیماری‌های نادر، بخشی از داروهای ضدسرطان با فناوری بالا و برخی بیولوژیک‌های نوین همچنان از خارج تأمین می‌شوند.

تسنیم: علت این وابستگی چیست؟

علت اصلی این وابستگی، انحصار جهانی فناوری و هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری در این حوزه است. در سال‌های اخیر بخشی از این اقلام در داخل بومی‌سازی شده است اما برای پوشش کامل نیاز به همکاری‌های بین‌المللی داریم.

تسنیم: یکی از مسائلی که در زمینه خودکفایی کامل در تولید داخلی داروها مطرح است عمق تولید آن‌هاست، در زمان حاضر چند درصد از مواد اولیه دارو در داخل تولید می‌شود و برای کاهش وابستگی به واردات مواد اولیه، چه برنامه عملیاتی‌ای در سازمان وجود دارد؟

بیش از نیمی از مواد اولیه دارویی در کشور تولید می‌شود اما در زمینه مواد واسط و Key Starting Materials همچنان نیاز به واردات وجود دارد. برای کاهش این وابستگی، سازمان غذا و دارو اقداماتی شامل تدوین فهرست مواد اولیه استراتژیک، ارائه مشوق به سرمایه‌گذاران داخلی، ایجاد کنسرسیوم‌های تولید مواد اولیه و بهره‌گیری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان را در دستور کار قرار داده است. هدفگذاری سازمان، کاهش سهم واردات به کمتر از ۲۰ درصد طی چند سال آینده است.

تسنیم: در زمینه انتقال فناوری و تولید دانش‌بنیان، چه‌میزان سرمایه‌گذاری و حمایت از شرکت‌ها صورت گرفته و نتایج این اقدامات چه بوده است؟

در سال‌های اخیر سیاست‌های حمایتی سازمان بر توسعه فناوری‌های نوین و تولید دانش‌بنیان متمرکز بوده است، این اقدامات شامل تسهیل صدور مجوز، مسیر ثبت سریع داروهای نوآورانه، اولویت تخصیص ارز و حمایت مالی از پروژه‌های استراتژیک بوده است، نتیجه این برنامه‌ها، تولید ده‌ها داروی بیولوژیک، ورود ایران به جمع تولیدکنندگان داروهای نوترکیب و صادرات محصولات به بیش از ۴۰ کشور است. ایران اکنون جزو ۱۰ کشور برتر در حوزه داروهای بیوتکنولوژیک به‌شمار می‌آید.

تسنیم: یکی از مشکلاتی که پس از اجرای طرح دارویار تشدید شد کمبود نقدینگی چرخه تأمین دارو بوده است، امسال صنعت داروسازی کشور در تأمین ارز برای واردات مواد اولیه با چه مشکلاتی مواجه است و چه راه‌حلی برای تأمین پایدار دارو وجود دارد؟

یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت داروسازی در سال جاری عدم تخصیص کافی ارز و تأخیر در تأمین آن توسط بانک مرکزی است، این بی‌نظمی امکان برنامه‌ریزی تولید را دشوار کرده و بر زنجیره تأمین دارو تأثیر گذاشته است، از سوی دیگر، به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه، انتقال ارز به شرکت‌های خارجی همواره با مشکلات جدی همراه بوده است. برای مدیریت این وضعیت، راهکارهایی مانند ایجاد مسیرهای شفاف تخصیص ارز، استفاده از ظرفیت تهاتر صادرات سلامت، پیش‌خرید ارزی و حرکت به‌سمت داخلی‌سازی مواد اولیه در دستور کار قرار دارد.

تسنیم: کیفیت داروهای تولید داخل از نظر استانداردهای بین‌المللی در چه جایگاهی است؟

ایران عضو رسمی PIC/S است و نظام بازرسی و نظارت بر خطوط تولید بر اساس استانداردهای بین‌المللی GMP اجرا می‌شود. شرکت‌های دارویی کشور تحت پایش مستمر سازمان قرار دارند و بسیاری از آنها مجوز صادرات به بازارهای سخت‌گیرانه را کسب کرده‌اند که نشان‌دهنده کیفیت داروی ایرانی است.

تسنیم: کیفیت استاندارد داروهای ایرانی باعث ایجاد بازار صادراتی نیز شده است؟

بله، صادرات داروهای ایرانی در سال گذشته حدود ۱۵۰ میلیون دلار بوده که عمدتاً شامل محصولات بیوتکنولوژیک و مواد اولیه است البته این میزان با ظرفیت واقعی صنعت داروسازی کشور فاصله زیادی دارد و انتظار می‌رود ارقام صادراتی به‌مراتب بالاتر باشد. بخشی از این محدودیت به موانع اقتصادی و سیاسی در فرآیند ثبت دارو در کشورهای هدف بازمی‌گردد که دسترسی به بازار را دشوار کرده است، سیاست سازمان در این حوزه افزایش توان صادراتی، ارتقای استانداردهای کیفی و کاهش موانع بین‌المللی است.