تهدید محیط زیست دریا تهدید اقتصاد دریامحور است

به گزارش گروه اجتماعی عصر قانون:  دریاها و پهنه‌های آبی، نقش محوری در پایداری زمین، اقتصاد جهانی و امنیت غذایی ایفا می‌کنند و همواره بستر شکل‌گیری تمدن‌ها و مسیرهای تجارت بین‌المللی بوده‌اند. بیش از ۷۰ درصد سطح کره زمین را آب‌های شور پوشانده‌اند و این منابع عظیم، تنها منبع غذا و انرژی نیستند، بلکه ریه‌های سیاره ما نیز محسوب می‌شوند؛ زیرا اکسیژن مورد نیاز بیش از نیمی از موجودات زنده از طریق فتوسنتز فیتوپلانکتون‌های دریایی تولید می‌شود. علاوه بر این، دریاها نقشی کلیدی در توسعه علم و فناوری دارند؛ از اکتشاف داروهای نوین گرفته تا تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مانند جزر و مد و بادهای دریایی.

ایران با بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی در شمال و جنوب کشور، در امتداد دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان، در نقطه اتصال کریدورهای اصلی تجارت جهانی قرار دارد. این موقعیت استراتژیک، فرصت‌های بزرگی برای توسعه اقتصاد دریامحور، گردشگری، شیلات و صنایع انرژی فراهم کرده است. در عین حال، دریاها ظرفیت بی‌بدیلی برای پژوهش‌های علمی، زیست‌محیطی و فرهنگی ایجاد کرده‌اند و به حفظ تنوع زیستی و هویت اقتصادی و اجتماعی کشور کمک می‌کنند.

با وجود این ظرفیت‌ها، دریاهای ایران با چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه‌اند. در شمال کشور، دریای خزر با کاهش سطح آب و پسروی گسترده روبه‌روست؛ پدیده‌ای که به نابودی زیستگاه‌های ساحلی، کاهش ذخایر ماهیان و تهدید معیشت جوامع محلی منجر شده است. در جنوب، خلیج فارس و دریای عمان با مشکل شوری بیش از حد آب مواجه‌اند؛ این وضعیت ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و نفتی و تغییرات اقلیمی است و فشار مضاعفی بر زیست‌بوم‌های حساس مرجانی، ذخایر شیلاتی و تنوع زیستی وارد می‌کند.

آلودگی‌های دریایی، تخریب زیستگاه‌ها و بهره‌برداری غیرمسئولانه از منابع نیز تهدیدات دیگری هستند که پایداری این پهنه‌های آبی را به خطر انداخته‌اند. این تهدیدها، علاوه بر اثرگذاری بر محیط زیست، ظرفیت توسعه پایدار اقتصادی ایران را محدود می‌کنند و می‌توانند جایگاه استراتژیک کشور در معادلات منطقه‌ای و جهانی را تضعیف کنند.

با توجه به این وضعیت، لازم است ایران ضمن بهره‌برداری از فرصت‌های دریایی، به مدیریت یکپارچه و پایدار منابع آبی و اکوسیستم‌های ساحلی توجه ویژه داشته باشد. ایجاد مناطق حفاظت‌شده، بازسازی زیستگاه‌های حساس، مدیریت منابع شیلات، ترویج صید مسئولانه، و سرمایه‌گذاری در اقتصاد دریایی پایدار از جمله راهکارهایی هستند که هم می‌توانند امنیت غذایی و اقتصادی کشور را تضمین کنند و هم به حفظ این میراث طبیعی ارزشمند برای نسل‌های آینده کمک کنند.

در رابطه با این موضوع، دکتر احمدرضا لاهیجان‌زاده؛ معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست،  با اشاره به جایگاه حیاتی دریاها و اقیانوس‌ها بیان کرد که این پهنه‌های آبی همواره نقشی بنیادین در تمدن بشری، اقتصاد جهانی و چرخه‌های حیاتی زمین داشته‌اند به تسنیم می‌گوید: بیش از ۷۰ درصد سطح کره‌ی زمین را آب‌های شور پوشانده و این پهنه عظیم نه‌تنها منبع غذا و انرژی است، بلکه به‌عنوان ریه‌های سیاره نیز شناخته می‌شود، چراکه بیش از نیمی از اکسیژن موجود در جو از طریق فتوسنتز فیتوپلانکتون‌های دریایی تولید می‌شود.

او تصریح کرد: دریاها شبکه‌ای پیچیده از تنوع زیستی بی‌بدیل را در خود جای داده‌اند که استمرار آن به معنای استمرار حیات بشری و سلامت زیست‌کره است.

وی افزود: امنیت غذایی، تجارت و اقتصاد دریامحور باید مورد توجه قرار گیرد. ایران با برخورداری از بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان، موقعیتی ژئوپولیتیک دارد که کشور را در نقطه اتصال کریدورهای اصلی تجارت جهانی قرار داده است.

معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به چالش‌های محیط‌زیستی موجود خاطرنشان کرد: دریاهای ایران همانند سایر پهنه‌های آبی جهان با تهدیداتی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش دمای آب، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و کاهش اکسیژن محلول روبه‌رو هستند.

او تأکید کرد که توسعه صنایع ساحلی، بنادر، پالایشگاه‌ها و میادین نفتی و گازی در خلیج فارس و دریای عمان فشار مضاعفی بر زیست‌بوم‌های شکننده وارد می‌کند.

لاهیجان‌زاده همچنین کاهش سطح آب دریای خزر را یکی دیگر از تهدیدات جدی شمال کشور دانست که پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای به همراه دارد.

وی در ادامه گفت: آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی یکی از اصلی‌ترین مشکلات دریاهای ایران است. خلیج فارس به دلیل بسته بودن نسبی و تبادل محدود آب، بسیار آسیب‌پذیر بوده و ورود آلاینده‌های نفتی، فاضلاب‌های شهری و صنعتی، پساب‌های کشاورزی و پسماندهای پلاستیکی تهدیدی جدی برای کیفیت آب و حیات موجودات دریایی محسوب می‌شود. او یادآور شد که در دریای خزر نیز ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی بدون تصفیه و سموم کشاورزی، فشار زیادی بر تنوع زیستی وارد کرده و کاهش ذخایر ارزشمند تاس‌ماهیان نمونه‌ای از پیامدهای مستقیم این روند است.

معاون تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست به ارزش‌های اکولوژیک و تنوع زیستی دریاهای ایران اشاره کرد و گفت: آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس و دریای عمان زیستگاه هزاران گونه محسوب می‌شوند و نقش کلیدی در تثبیت بستر دریا، حفاظت از خطوط ساحلی و تأمین معیشت جوامع محلی دارند.

او ادامه داد: دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین پهنه بسته آبی جهان میزبان گونه‌های شاخصی همچون فوک خزری است و مهاجرت پرندگان دریایی به تالاب‌های ساحلی ایران این اکوسیستم‌ها را به حلقه‌ای مهم در زنجیره جهانی تنوع زیستی بدل کرده است.

لاهیجان‌زاده تصریح کرد: صیانت از دریاها برای ایران که در آستانه توسعه اقتصادی مبتنی بر ظرفیت‌های دریایی و بندری قرار دارد، ضرورتی انکارناپذیر است.

وی تأکید کرد: سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، مستلزم بهره‌برداری اقتصادی هم‌زمان با حفاظت از محیط زیست و تضمین حقوق نسل‌های آینده است و بدون مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، امنیت غذایی و اقتصادی کشور با تهدید جدی روبه‌رو خواهد شد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اجرای طرح‌های پایش و بازسازی زیستگاه‌های حساس، مدیریت ذخایر شیلات، ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری در اقتصاد آبی و ارتقای آگاهی عمومی از جمله اقداماتی است که می‌تواند توسعه پایدار را تضمین کند.