شکاف مهارتی وحشتناک بین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی/ جوانان فقط پشت‌میزنشینی دوست دارند!

 به گزارش گروه اجتماعی عصر قانون: از کرج، شهرنشینی و افزایش جمعیت به‌ویژه در شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی کشور، یکی از ویژگی‌های مهم تحولات اجتماعی و اقتصادی چند دهه اخیر بوده است. روند شتابان مهاجرت به شهرها و تراکم جمعیت در این مناطق، از یک سو فرصت‌های بیشتری را برای اشتغال و تحصیلات عالی فراهم کرده اما از سوی دیگر، موجب بروز چالش‌های اساسی در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی نیز شده است.

رشد بی‌رویه جمعیت شهری، به‌ویژه در استان‌های صنعتی از جمله البرز، مشکلات بسیاری را به‌همراه داشته است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کاهش منابع طبیعی برای نسل‌های آینده و امکانات شهری برای نسل امروز، فشار بر زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش کیفیت خدمات عمومی اشاره کرد. این مشکلات، به‌ویژه در زمینه اشتغال، بیشتر نمایان می‌شوند.

یکی از مسائل عمده‌ای که در نتیجه این تغییرات پدید آمده، رشد سریع بیکاری بین جوانان است. جمعیت جوان در شهرها روزبه‌روز افزایش می‌یابد، اما فرصت‌های شغلی متناسب با توانایی‌ها و تحصیلات آنان به‌ویژه در برخی صنایع محدود است، به همین دلیل، بخش بزرگی از این جمعیت نمی‌توانند شغل‌های ثابت و پایدار پیدا کنند و ازاین‌رو، میزان بیکاری جوانان در این مناطق به یک معضل جدی تبدیل شده است.

با وجود تلاش‌های مختلف برای کاهش نرخ بیکاری، بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده و غیرتحصیل‌کرده، قادر به یافتن شغل مناسب و متناسب با تخصص‌های خود نیستند، این مسئله از یک‌سو به عدم تطابق مهارت‌های نیروی کار با نیازهای بازار کار و از سوی دیگر به محدودیت‌های بازار کار شهری بازمی‌گردد. با توجه به رشد جمعیت شهری و تمایل جوانان به مهاجرت به شهرهای بزرگ به‌امید پیدا کردن شغل، فشار بر بازار کار شهری بیشتر می‌شود و این مشکل روز به روز پیچیده‌تر می‌شود،

این در حالی است که کارخانجات صنعتی نیازمند نیروی کار ماهر هستند لذا یکی از مهم‌ترین عوامل در بیکاری جوانان، عدم دارا بودن مهارت‌های عملی و فنی متناسب با نیاز بازار است. در حالی که جوانان به‌دنبال یافتن شغل‌های پایدار و پردرآمد هستند، اغلب توانایی‌های لازم را برای کار در صنایع و کارخانجات بزرگ ندارند و نظام آموزشی نیز عمدتاً بر مدرک‌گرایی تمرکز کرده و کمتر به نیازهای عملی و مهارتی پرداخته است.

این شکاف میان توانمندی‌های نیروی کار و نیاز واقعی صنایع موجب شده است بسیاری از جوانان نتوانند در مشاغل صنعتی و تولیدی که به نیروی کار ماهر نیاز دارند، مشغول به کار شوند و بیکاری جوانان در شهرهای بزرگ به یکی از چالش‌های اساسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تبدیل شود. جمعیت جوان کشور، به‌ویژه فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مدارس فنی و حرفه‌ای، مشتاق ورود به بازار کار و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی هستند، اما با مجموعه‌ای از محدودیت‌ها و موانع جدی مواجه‌اند که مانع تحقق این هدف می‌شود.

مهارت‌محوری، راهکار پرکردن شکاف بیکاری در البرز

عزیزالله افضلی، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری البرز نیز پیش از این مطرح کرده بود که دانشجویانی هستند که با وجود دارا بودن مدرک کارشناسی ارشد در یک رشته مهندسی، هنگام مراجعه برای کار می‌گویند؛ “من را در خط تولید نگذارید، حتی اگر نگهبانی باشد مشکلی ندارم اما شغل اداری باشد.”، این نگاه ناشی از آن است که در دوران تحصیلشان در هیچ مقطعی مهارت عملی نیاموخته‌اند و تخصص کاربردی ندارند.

وی با اشاره به انباشت بیکاران جامعه با مدارک دانشگاهی و کمبود تکنیسین و کارگر ماهر در بخش صنعت، عنوان کرد: این عدم توازن از سیستم آموزشی ما و فاصله آن با نیاز بازار کار نشئت گرفته است. قدیم، تصور خانواده‌ها این بود که هر کسی دانشگاه نرود، آینده روشنی نخواهد داشت که البته این نگاه هنوز هم در ذهن بسیاری از والدین وجود دارد، در حالی که امروز به این واقعیت رسیده‌ایم که مدرک به‌تنهایی نقش کمرنگی دارد و نیاز واقعی جامعه، مهارت است.

معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری البرز اظهار کرد: ما سیستم‌های مختلف آموزشی مانند علمی‌کاربردی، پیام نور، آزاد اسلامی و … را داریم، اما نتوانسته‌ایم این‌ها را به یکدیگر مرتبط کنیم تا هر یک ادامه‌دهنده مسیر دیگری باشد. بخش‌های تخصصی هم فقط در محیط خودشان می‌توانند این مباحث را تشریح کنند. بسیاری از افراد جامعه هنوز نقش دانشگاه ملی مهارت را نمی‌دانند و اطلاعاتی در این زمینه ندارند.

افضلی اذعان کرد: به‌نظر می‌رسد در استان البرز باید روی دو موضوع کار و تمرکز کنیم که اولین مورد، اطلاع‌رسانی است تا آگاهی مردم را بالا ببریم که انتخاب درستی انجام دهند و دچار سردرگمی نشوند و بدانند حداقل با داشتن یک گواهی مهارتی می‌توانند زودتر به یک شغل مناسب برسند. پیشران توسعه اقتصادی، سرمایه انسانی است که از مسیر آموزش و مهارت‌پذیری امکان‌پذیر می‌شود.

وی تأکید کرد: در استان البرز از یک‌سو با بیکاران دارای مدرک دانشگاهی مواجهیم و از سوی دیگر، صنعت و اقتصاد به‌دنبال نیروی ماهر و تکنسین هستند؛ این شکاف ناشی از فاصله نظام آموزشی با نیاز بازار کار است، بنابراین باید تلاش کنیم منابع حوزه‌های مهارتی و آموزشی در استان تقویت شود و به این بخش به‌عنوان سرمایه‌گذاری نگاه کنیم، نه هزینه. هر زمان نگاه ما به آموزش، سرمایه‌گذاری باشد، موفق می‌شویم.

کمبود نیروی متخصص، دغدغه اصلی صنایع اشتهارد

محمدصادق کمالی، فرماندار اشتهارد نیز با اشاره به اهمیت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، بر لزوم تربیت نیروی کار ماهر و کارآمد در این شهرستان تأکید و مطرح کرد: کمبود نیروی کار متخصص دغدغه اصلی صنایع اشتهارد است که آموزش‌های فنی و حرفه‌ای می‌تواند نقش مهمی در تأمین این نیاز و ایجاد فرصت‌های شغلی ایفا کند، بنابراین بر لزوم توجه به کیفیت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تأکید داریم.

وی ضمن انتقاد از تمایل جوانان به مشاغل پشت‌میزنشینی، خواستار توجه بیشتر به آموزش‌های مهارتی و جذب جوانان به صنایع شد و خاطرنشان کرد: باید از تمامی مراکز و صنایع تولیدی شهرستان بازدید و نیازسنجی شود و ارائه آموزش‌های متناسب با آن‌ها صورت گیرد.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های بیکاری در شهرهای بزرگ، عدم تناسب جغرافیایی محل زندگی و محل اشتغال است. بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها در شهرک‌های صنعتی حاشیه‌ای و مناطق دور از مراکز شهری قرار دارند، مانند شهرک‌های صنعتی اشتهارد، هشتگرد و سایر مناطق مشابه در البرز. این فاصله باعث می‌شود رفت‌وآمد روزانه برای جوانان دشوار و پرهزینه باشد. نبود سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسب و هزینه بالای حمل‌ونقل شخصی، انگیزه نیروی کار را برای حضور در این واحدها کاهش می‌دهد.

حقوق و دستمزدهای پرداختی در بسیاری از واحدهای صنعتی و تولیدی پایین‌تر از حد انتظار نیروی کار است و با هزینه‌های زندگی در شهرهای بزرگ تطابق ندارد، همچنین، نبود امکانات رفاهی و مسکن مناسب در نزدیکی شهرک‌های صنعتی، مسئله‌ای جدی برای جذب نیروی کار به‌شمار می‌رود، این عوامل باعث می‌شوند بسیاری از جوانان ترجیح دهند به‌جای اشتغال صنعتی، مشاغل انعطاف‌پذیر و کوتاه‌مدت مانند فعالیت در پلت‌فرم‌های اینترنتی را (اسنپ، تاکسی‌های اینترنتی و خدمات آن‌لاین) انتخاب کنند؛ جایی که دسترسی آسان و درآمد فوری وجود دارد.

فقدان مهارت‌های عملی و تخصصی نیز یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل عدم اشتغال جوانان است. آموزش‌های دانشگاهی غالباً به‌سمت مدرک‌گرایی و آموزش نظری پیش می‌روند و کمتر به تربیت نیروی کار ماهر، متخصص و عملیاتی توجه می‌شود. این عدم همخوانی بین نیاز بازار و توانایی نیروی کار باعث می‌شود بسیاری از فارغ‌التحصیلان نتوانند در صنایع مشغول شوند، حتی زمانی که فرصت شغلی وجود دارد.

با نگاهی تحلیلی به جامعه امروز درمی‌یابیم که بیکاری جوانان نه‌تنها موجب کاهش بهره‌وری اقتصادی و افزایش فشارهای مالی می‌شود، بلکه اثرات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای نیز دارد. کاهش اعتماد به نفس، افزایش نارضایتی اجتماعی، گرایش به مشاغل غیررسمی و کوتاه‌مدت و حتی مهاجرت به شهرها یا کشورهایی با فرصت‌های بهتر، از جمله پیامدهای طولانی‌مدت بیکاری است.

همکاری دانشگاه آزاد با مراکز مهارتی، پاسخ به نیاز صنعت است

برای کاهش شکاف بین عرضه و تقاضای نیروی کار، ضروری است که تمرکز بر مهارت‌آموزی عملی و هدفمند افزایش یابد. دانشگاه‌ها باید به‌سمت تربیت نیروهای کارآمد، عملی و مهارت‌محور حرکت کنند، نه صرفاً ارائه مدارک تحصیلی. مراکز فنی و حرفه‌ای و سازمان‌های آموزش مهارت نیز می‌توانند با همکاری مستقیم با صنایع و بخش خصوصی، دوره‌های تخصصی کوتاه‌مدت و کاربردی طراحی کنند که نیاز واقعی بازار را تأمین کند.

همچنین، ایجاد همکاری مستمر میان دانشگاه‌ها، صنایع و دستگاه‌های متولی، از جمله شهرداری، سازمان‌های توسعه صنعتی و نهادهای رفاهی، می‌تواند مسیر شغلی برای جوانان را هموارتر کند. تربیت نیروی کار ماهر، حمایت از اسکان و حمل‌ونقل مناسب و ارائه دستمزدهای رقابتی، موجب می‌شود جوانان به‌جای مشاغل کوتاه‌مدت و غیررسمی، جذب صنایع و تولید پایدار شوند.

در همین راستا نشست مشترکی با حضور فرماندار و رئیس مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای شهرستان اشتهارد، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز و واحد کرج و جمعی از مسئولان مربوطه به‌منظور بررسی زمینه‌های همکاری دانشگاه آزاد اسلامی و مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای اشتهارد با هدف تربیت و تأمین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز شهرک صنعتی اشتهارد برگزار شد.

محور اصلی این نشست، بررسی راه‌های بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای اشتهارد توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بود و محمدصادق کمالی، فرماندار اشتهارد در این جلسه با تأکید بر نیاز روزافزون شهرک صنعتی اشتهارد به نیروهای متخصص و ماهر گفت: ایجاد چنین پیوندی بین نهاد علمی و دانشگاهی و مراکز مهارت‌آموزی، گامی بلند و مؤثر در راستای توسعه اقتصادی و اشتغال پایدار در منطقه خواهد بود.

حسین کلانتری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز و واحد کرج نیز در این نشست با اشاره به رسالت دانشگاه در پاسخگویی به نیازهای جامعه و صنعت، بر عزم این مجموعه آموزشی و علمی بر همکاری همه‌جانبه تأکید کرد و ادامه داد: این همکاری ها در راستای بهره‌برداری از پتانسیل‌های مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای اشتهارد برای مهارت‌آموزی و تربیت نیروهای کارآمد صورت می‌گیرد.

آموزش فنی و حرفه‌ای، پل ارتباطی میان تحصیل و اشتغال در البرز

محمدرضا زیدی، معاون آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی اداره‌کل آموزش فنی و حرفه‌ای استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از کرج، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را پل ارتباطی میان آموزش و اشتغال دانست و اظهار کرد: مرکز اشتغال و مهارت‌آموزی استان البرز ظرفیت قابل‌توجهی برای آموزش و آماده‌سازی نیروی کار دارند و برنامه‌ریزی‌ها برای توسعه آموزش‌های مهارتی در این مرکز در حال انجام است.

وی افزود: با توجه به نیاز شدید صنایع شهرک‌های صنعتی منطقه به نیروی کار ماهر و توانمند، توسعه آموزش‌های مهارتی در این مرکز ضروری به‌نظر می‌رسد. در فاز نخست این برنامه، آموزش و پرورش و سازمان فنی و حرفه‌ای با همکاری یکدیگر اقدام به راه‌اندازی هنرستان وابسته به مرکز اشتغال کرده‌اند و در زمان حاضر نزدیک به ۱۳۰ نفر از دانش‌آموزان این هنرستان، از کارگاه‌های مهارتی مرکز استفاده می‌کنند.

معاون آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی اداره‌کل آموزش فنی و حرفه‌ای استان البرز توضیح داد: در این هنرستان ضمن آموزش‌های عملی، برنامه دیپلم متوسطه هنرستان نیز برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. مدیریت آموزش در این مرکز، با هماهنگی آموزش و پرورش و فنی و حرفه‌ای، امکان اشتراک منابع آموزشی و تجهیزات کارگاهی را فراهم کرده است تا دانش‌آموزان علاوه بر آموزش‌های نظری، مهارت‌های عملی متناسب با نیاز صنایع منطقه را نیز کسب کنند.

زیدی با تأکید بر اینکه همکاری مشترک با دانشگاه آزاد اسلامی نیز در دست بررسی است تا این مجموعه بخشی از ظرفیت‌های خود را در اختیار مرکز قرار دهد، عنوان کرد: هدف از این همکاری، ایجاد یک چرخه کامل مهارت‌آموزی و اشتغال است؛ به‌طوری که فردی که در هنرستان آموزش می‌بیند، بتواند پس از پایان دوره متوسطه، ادامه تحصیل دانشگاهی خود را نیز در همان محل دنبال کند و آماده ورود به بازار کار صنایع منطقه شود.

وی توضیح داد: این اقدام می‌تواند زمینه ارائه مدارک دانشگاهی و آموزش‌های فنی پیشرفته را برای جوانان فراهم کند. برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای است که آموزش‌ها به‌صورت مستقیم منطبق بر نیاز صنایع شهرک‌های صنعتی طراحی شود تا دانش‌آموختگان بتوانند بلافاصله پس از اتمام دوره‌های آموزشی، جذب بازار کار شوند، در این مسیر، تفاهم‌نامه‌های مشترک با صنایع شهرک‌های صنعتی نیز در دست تدوین است تا اشتغال دانش‌آموختگان به‌صورت پایدار تضمین شود.

معاون آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی اداره‌کل آموزش فنی و حرفه‌ای استان البرز گفت: در نهایت، این مرکز به‌عنوان یک نقطه هم‌افزایی میان آموزش متوسطه، آموزش فنی و حرفه‌ای و دانشگاهی عمل خواهد کرد و هدف آن، تربیت نیروی کار ماهر، متخصص و آماده برای نیازهای واقعی صنایع منطقه است. این اقدام، علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان، می‌تواند چرخه مهارت‌آموزی و اشتغال را در شهرستان به‌صورت یکپارچه و منسجم پیش ببرد.

مهارت‌آموزی هدفمند، پاسخ به نیاز صنایع البرز

دانشگاه‌ها و مراکز فنی و حرفه‌ای باید با صنایع مختلف در استان البرز همکاری کنند تا آموزش‌های تئوری و عملی با نیازهای واقعی صنعت هماهنگ شود. ایجاد پروژه‌های کارآموزی و دوره‌های تخصصی می‌تواند به فارغ‌التحصیلان کمک کند تا قبل از ورود به بازار کار، تجربه عملی کسب کنند و بهتر به نیازهای صنایع پاسخ دهند.

ایجاد خطوط اتوبوس یا سیستم‌های حمل‌ونقل ویژه برای جابه‌جایی کارگران بین شهرها و شهرک‌های صنعتی نیز می‌تواند فاصله جغرافیایی و مشکلات رفت‌وآمد را کاهش دهد و به جذب نیروی کار جوان و متخصص از مناطق مختلف کمک کند. دولت و بخش خصوصی هم باید نسبت به ساخت خوابگاه‌ها و مسکن‌های ارزان‌قیمت برای کارگران در نزدیکی شهرک‌های صنعتی اقدام کنند و در مسیر کاهش هزینه‌های زندگی و افزایش دسترسی به محل کار برای متقاضیان گام بردارند.

از سوی دیگر، پرداخت دستمزدهای مناسب و متناسب با هزینه‌های زندگی نیز برای جذب نیروی کار ماهر ضروری است و دولت و صنایع باید به‌سمت افزایش دستمزدها حرکت کنند تا انگیزه کار در واحدهای صنعتی افزایش یابد. جوانان جویای کار نیز باید با استفاده از دوره‌های فنی و حرفه‌ای، مهارت‌های عملی خود را تقویت کنند، البته این آموزش‌ها باید در زمینه‌های مورد نیاز صنایع مختلف، از جمله صنعت خودرو، الکترونیک، شیمیایی و تولید، ارائه شوند،

بنابراین برای حل مسئله بیکاری و کاهش شکاف بین نیروی کار جوان و نیازهای بازار، ضروری است که نهادهای مختلف از جمله دانشگاه‌ها، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، بخش خصوصی و دولت به یک همکاری جامع و هدفمند دست یابند. تنها از طریق توسعه مهارت‌آموزی، بهبود شرایط کار، ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل و مسکن مناسب و پرداخت دستمزد رقابتی می‌توانیم به اشتغال پایدار برای جوانان دست یابیم و در نتیجه رشد و توسعه پایدار اقتصادی در شهرهای بزرگ و صنعتی مانند کرج را محقق کنیم.