روحانی و توهم گلابی برجام؛ دیده‌شدن به چه قیمتی؟!

به گزارش گروه سیاسی عصر قانون: حسن روحانی رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم در سخنانی تازه مدعی شده که اگر در فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰ بازگشت به برجام نهایی می‌شد، اسنپ‌بک، جنگ ۱۲روزه و حملات اخیر به ایران معنایی نداشت.

ادعاهای حسن روحانی درباره بازگشت به برجام در سال ۱۴۰۰ و یا ادعای ممانعت از ورود واکسن به کشور ترجیع‌بند اظهارات او در دیدارهای مختلفی است که از بعد ۱۴۰۰ تاکنون با مدیران خود برگزار می‌کند؛ این در حالی است که مرور دقیق سابقه برجام، رفتار آمریکا به‌ویژه دولت ترامپ و تجربه سال‌های اجرای توافق پیش روی ملت ایران است و بسیاری از این ادعاها نه‌تنها با واقعیات تاریخی هم‌خوان نیست بلکه بخشی از مسئولیت‌گریزی دولت وقت در قبال ضعف‌های ساختاری برجام و مکانیزم ماشه را پنهان می‌کند.

با این همه باید برای ثبت در تاریخ و عدم سکوت به این تحریف و غلط‌خوانی تاریخ، واکنش نشان داد تا رئیس جمهور اسبق در سخنرانی‌های ادواری خود موضوع دیگری را انتخاب کند.

روحانی مدعی است “اگر در ۱۴۰۰ به برجام برمی‌گشتیم، اسنپ‌بک و جنگ معنایی نداشت” و با نادیده‌گرفتن واقعیت رفتاری آمریکا، چنین القا می‌کند که برجام نوعی ضمانت امنیتی ایجاد می‌کرد و اجازه نمی‌داد دشمنان از سازوکار اسنپ‌بک (مکانیزم ماشه) برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده کنند.

اولاً کسی که نشان داد اسنپ‌بک بدون هیچ محدودیتی قابل سوءاستفاده است، خودِ دولت آمریکا و ترامپ بود؛ آمریکا در سال ۲۰۲۰ پس از خروج کامل از برجام، تلاش کرد به‌صورت غیرقانونی از مکانیزم ماشه استفاده کند. همین تلاش نشان داد برجام فاقد ضمانت حقوقی کافی برای مهار رفتار یکجانبه آمریکا بوده است.

ثانیاً در دوره اجرای کامل برجام نیز آمریکا تحریم‌های جدیدی اعمال کرد و این یعنی برجام «تحریم‌گریزی کامل» ایجاد نکرد؛ پس ادعای «برجام مانع بهانه‌جویی دشمن می‌شد» با تجربه سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ سازگار نیست.

ثالثاً پیوند زدن برجام با امنیت منطقه‌ای آنقدر ساده‌اندیشی است که اگر برجام خود به سخن بیاید از این ادعای رئیس جمهور اسبق شاخ درمی‌آورد. درگیری ایران و رژیم صهیونیستی ریشه‌ای فرابرجامی دارد و  اسرائیل حتی در دوره اجرای برجام نیز دست از شرارت‌های خود برنداشته بود؛ پس برجام هیچ‌گاه مانع تنش‌های امنیتی نشد.

۲- نکته مضحک‌تر در اظهارات روحانی ادعای این است که «اگر در فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰ به برجام برمی‌گشتیم و برجام عملیاتی می‌شد جنگ ۱۲ روزه دیگر معنی نداشت، اسنپ‌بک دیگر معنی نداشت! بر فرض که این دروغ هم باور کنیم، سوال اساسی این است که چرا مکانیزم ماشه از ابتدا پذیرفته شد؟ نقد حقوقی مکانیزم ماشه یکی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های برجام بود و سه نکته اساسی را روحانی نادیده گرفته است؛ اولاً اسنپ‌بک از ابتدا به‌گونه‌ای طراحی شد که آمریکا بتواند به‌راحتی از آن سوءاستفاده کند یعنی ساختار حقوقی برجام، آسیب‌پذیری عمدی داشت؛ ثانیاً دولت روحانی در مذاکرات، عملاً مکانیسمی را پذیرفت که تحریم‌های سازمان ملل را خودبه‌خود بازمی‌گرداند این یعنی حتی اگر ایران کاملاً به تعهدات پایبند باشد، کافی است یک کشور ادعای عدم پایبندی مطرح کند تا روند بازگشت تحریم‌ها کلید بخورد؛ ثالثاً اسنپ‌بک، مهم‌ترین اهرم فشار ترامپ بعد از خروج از برجام شد و  این موضوع محصول مستقیم ضعف‌های ساختاری خود توافق بود نه عدم اجرای برجام در سال ۱۴۰۰.

۳-  روحانی می‌گوید «برجام امنیت هسته‌ای ایجاد کرد»! تجربه زیسته ما در فضای بعد از برجام اما خلاف این را می‌گوید؛ چراکه آمریکا بدون کوچک‌ترین مستندی، از توافق خارج شد یعنی برجام نتوانست امنیت حقوقی یا سیاسی پایداری برای ایران ایجاد کند و امنیتی‌زدایی واقعی صورت نگرفته بود و پس از خروج آمریکا، فشار حداکثری آغاز شد و ایران مجدداً در موقعیت امنیتی قرار گرفت. یعنی همان مشکلی که روحانی می‌گوید برجام حل کرده بود، در کمتر از ۳ سال بازگشت!

از طرفی ترور شهید فخری‌زاده و خرابکاری‌های گسترده در نطنز در دوران پسابرجام انجام شد پس ادعای «برجام امنیت ایجاد کرد» در میدان عمل تأیید نمی‌شود.

۴- نکته طنز دیگر در این سخنرانی روحانی این جمله است: «برجام صدها خاصیت داشت، نمی‌خواهم توضیح دهم.» طرح عددهای بزرگ بدون ارائه شواهد، بیشتر شبیه پروپاگانداست تا تحلیل؛ اگر صدها خاصیت وجود داشت، چرا بسیاری از آن‌ها حتی یک‌بار در گزارش‌های رسمی دولت یا وزارت خارجه فهرست نشده‌اند؟ چرا برجام به‌قدری شکننده بود که تنها با یک امضای رئیس‌جمهور آمریکا فرو ریخت؟ واقعیت این است که برجام فواید اقتصادی کوتاه‌مدتی داشت اما از منظر امنیتی و حقوقی، توافقی بدون ضمانت اجرای متقابل بود و همین فقدان تضمین‌ها باعث شد ترامپ بتواند کل توافق را با یک فرمان لغو کند و کشور با تبعات بعدی آن مثل بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل و یا عقب‌افتادن برنامه هسته ایران دست و پنجه نرم می‌کند.

۵- بخش دیگری از سخنان روحانی مسئولیت‌گریزی درباره شکست مذاکرات ۱۴۰۰ است و نوعی سخن می‌گوید که انگار تعمدی بوده تا نگذارند دولت او برجام را احیا کند.

واقعیت این است که دولت روحانی در آخرین ماه‌ها بدون دستاورد ملموس از مذاکرات خارج شد چراکه اختلافات با آمریکا مخصوصاً درباره خارج‌کردن سپاه از لیست تروریستی بودن و تضمین خروج‌نکردن مجدد حل‌نشده باقی ماند؛ همچنین ساختار برجام به‌قدری آسیب‌پذیر بود که بازسازی آن در سال ۱۴۰۰ تقریباً غیرممکن شده بودچراکه نه‌تنها دولت بایدن تضمین نمی‌داد، بلکه کنگره آمریکا نیز علیه هر توافق جدید فعال شده بود.

ثانیاً چه تضمینی بود که با روی‌کار آمدن ترامپ وی مجدد از برجام خارج نشود و توافق را برای بار دوم از بین نبرد؟

 اظهارات اخیر حسن روحانی بیش از آنکه تحلیلی باشد، تلاشی برای تبرئه ضعف‌های ساختاری دولت وی در مذاکرات هسته‌ای است؛ در شرایطی که کشور در مسائل اخیر معیشتی و اقتصادی مانند ناترازی‌ها دست‌پخت ۸ سال بی‌عملی دولت او را می‌بیند، بهتر است یا به‌جای حرف‌هایی که نمک بر زخم مردم و تشدید تنفر عمومی از اوست، یا سکوت اختیار کرده یا با تجربه‌نگاری از گذشته تلخ خود درس عبرتی برای آینده باقی بگذارد.