مرگ روزانه ۲۰۰ بیمار سرطانی/ رتبه ۴۸ ایران در رشد سرطان

سرطان یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر در جهان است و بر اساس آمارها، ابتلا به این بیماری در کشورمان نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است.

کارشناسان حوزه سلامت همواره تأکید دارند که بسیاری از انواع سرطان‌ها قابل پیشگیری و درمان در مراحل اولیه هستند. انجام معاینات پزشکی دوره‌ای و غربالگری‌های مناسب می‌تواند به شناسایی زودهنگام سرطان‌ها کمک کند و در نتیجه، شانس درمان و بهبود بیماران را افزایش دهد.

با توجه به روند رو به رشد ابتلا به سرطان در کشور، با آقای دکتر کاظم زنده‌دل، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون پژوهشی پژوهشکده سرطان (انستیتو کانسر ایران) گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: آیا روند سرطان در کشور افزایشی است یا علت افزایش موارد اعلام شده، بهبود روند شناسایی موارد است؟

زنده‌دل: در تمام دنیا روش‌های درمان بیماری‌های عفونی و بیماری‌هایی که زودتر جان مردم را می‌گرفت، به دست آمده و طول عمر و امید به زندگی افزایش پیدا کرده است. این موضوع باعث می‌شود که تعداد زیادی از افراد به سن سالمندی و سرطان برسند و تعداد این افراد افزایش پیدا کند. بسته به اینکه در کشورهای مختلف قبلاً چقدر این مشکلات وجود داشته و چقدر این مسائل حل شده، تفاوت‌هایی بین کشورها در افزایش امید به زندگی و رسیدن به سن‌های بالا ایجاد می‌شود.

بر اساس بسیاری از گزارش‌های بین‌المللی، در کشور ما بعد از انقلاب اسلامی به دلیل اینکه توجه زیادی به روستاها و شهرهای کوچک شده، به عدالت تقریباً خوبی در کشور برای تأمین منابع، شامل تأمین آب، برق و گاز به تمام نقاط کشور و همچنین توسعه شبکه بهداشت و درمان کشور رسیده‌ایم. وضعیت بسیاری از بیماری‌ها و بیمارستان‌هایی که در گذشته با مشکلاتی همراه بود، بهبود یافته‌اند. نسبت به گذشته میزان مرگ و میر مادران باردار و نوزادان نیز کاهش یافته و امید به زندگی و بقای افراد افزایش پیدا کرده و در نتیجه تعداد افراد بیشتری به سنین سالمندی می‌رسند و ممکن است دچار سرطان شوند.

درست است که آن زمان ما با حجم زیادی از جمعیت جوان مواجه بودیم، اما حالا این جمعیت به میانسالی رسیده‌اند و دارند سالمند می‌شوند و بیماری‌های غیر واگیر شامل سرطان‌ها افزایش خواهد یافت. این افزایش جمعیت میانسال و سالمند تنها مختص کشور ما نیست و بیشتر کشورهای در حال توسعه با این پدیده مواجه هستند.

در حال حاضر، کشورهای عربی در منطقه ما نظیر قطر، عمان و… به دلیل جمعیت جوان و سرعت توسعه‌ای که دارند میزان رشد سرطانشان از ما بیشتر است.

براساس برآوردها و مطالعات انجام شده، رتبه رشد سرطان ایران از بین ۱۸۶ کشور جهان ۴۸ است. کشورهای قطر، امارات، کویت، بحرین، سوریه، مالدیو و دیگر کشورها، از نظر میزان رشد بروز سرطان، در رتبه‌های بالاتری قرار دارند و جزو ده کشور اول دنیا از نظر رشد سرطان هستند.

تسنیم: میزان بروز سرطان در کشور چه قدر است؟

تعداد مبتلایان به سرطان در کشور ما در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۳۱ هزار نفر در سال است و میزان بروز سرطان در هر ۱۰۰ هزار نفر هم ۱۵۲ نفر است.

ما سالانه حدود ۱۳۱ هزار نفر مبتلا به سرطان داریم. این ارقام معمولاً برآوردی هستند و ممکن است در آنها خطاهایی وجود داشته باشد. اما با این حال، این میزان خطا برای کشور ما خیلی زیاد نیست. علت این امر آن است که در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰، تلاش‌های خوبی در وزارت بهداشت انجام شد که آمار سرطان را دقیق ثبت کردیم.

متأسفانه در چهار یا پنج سال گذشته، انتشار این آمار متوقف شده و تلاشی که برای ثبت دقیق سرطان انجام می‌شد و یکی از موفق‌ترین برنامه‌های منطقه بود، با مشکل مواجه شده است. به همین دلیل، اکنون ۴ سال است آمار جدیدی منتشر نشده.

تسنیم: چرا؟

شاید این اختلال عمدی نبوده و صرفاً دلیل آن عدم تمایل به شفافیت در آمار سرطان باشد، اما این توقف در انتشار گزارش‌ها باعث ایجاد مشکلاتی در روند گزارش‌ها شد. به هر حال سرطان پدیده‌ای نیست که در چند سال تغییرات بزرگی در آن ایجاد شود، بنابراین آماری که اعلام کردم تقریباً بسیار نزدیک به واقعیت است. توصیه ما این است در اولین فرصت باید برنامه ثبت سرطان جمعیتی در کشور احیا شود و آمار دقیق سرطان به صورت منظم منتشر شود تا بشود برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری مورد استفاده سیاست‌گذاران قرار بگیرد.

تسنیم:‌ میزان مرگ ناشی از سرطان در کشور چه قدر است؟

روزانه ۲۰۰ مرگ ناشی از سرطان در کشور داریم. زمانی که بیماری کرونا روزانه ۲۰۰ مرگ رقم میزد بسیاری نگران می‌شدند اما به نظر می‌رسد آمار مرگ روزانه ۲۰۰ نفر در کشور که معادل سقوط روزانه یک فروند هواپیما در کشور است، برای کسی نگرانی ایجاد نکرده است.

پیشنهادمان این است که یک فرماندهی یا ستاد بسیار قوی برای مقابله با دومین علت مرگ در کشور، یعنی سرطان، وجود داشته باشد. این ستاد باید موضوعات مرتبط با سرطان را حل و فصل کند و برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای بیماران انجام دهد و مراقبت کند که تمام برنامه‌های سرطان مطابق با وضعیت این بیماری در کشور اجرا شود.

پیش‌بینی ما این است که در ۱۵ سال آینده، آمار سرطان در کشور دو برابر خواهد شد. مشکل سرطان این است که نمی‌توانیم به طور کامل از بروز آن جلوگیری کنیم. به عنوان مثال، کشورهای آمریکا و کشورهای اروپایی از نظر بروز سرطان وضعیت بدتری از ما دارند، چون عوامل خطر آنها بیشتر است و در آنجا، چون امید به زندگی بالاتر است، افراد بیشتری به سن‌هایی می‌رسند که احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود. با این حال نسبت مرگ و میر به بروز سرطان در این کشورها که نشان از نظام بهداشتی و مراقبت از سرطان است در این کشورها نسبت به کشور ما و اکثر کشورهای در حال توسعه بهتر است.

آنچه که مهم است این است که ما نمی‌توانیم جلوی بروز سرطان را به طور کامل بگیریم؛ با این حال می‌توانیم از عوامل ایجادکننده سرطان پیشگیری کنیم. به عنوان مثال، کنترل آلودگی هوا، کاهش مصرف سیگار، قلیان و تریاک، افزایش فعالیت فیزیکی و کاهش چاقی و تغذیه سالم می‌توانند باعث کاهش بروز برخی سرطان‌ها شوند. به خصوص قلیان و تریاک که متأسفانه عوامل بسیار مهمی هستند و به کشور ما اختصاص دارند و در آینده نزدیک به بحران سرطان در کشور دامن خواهند زد.

از طرفی فقط علت تقریباً نیمی از سرطان‌ها مشخص است و در صورتی که این عوامل خطرساز به طور کامل حذف شوند نیمی از سرطان‌ها قابل پیشگیری خواهند بود. با این حال در در مورد بسیاری از سرطان‌ها، چون علت دقیق آنها مشخص نیست، نمی‌توانیم جلوی بروزشان را بگیریم. هر چند نمی‌شود از ایجاد همه سرطان‌ها جلوگیری کرد، اما می‌توانیم آنها را زود تشخیص دهیم و با درمان به موقع، جلوی عوارض و مرگ و میر سرطان‌ها را بگیریم. هدف این است که سرطان‌ها را در مراحل ابتدایی تشخیص دهیم تا بتوانیم آنها را به موقع درمان کنیم و عوارضشان را کاهش دهیم و از مرگ و میر جلوگیری کنیم. در این زمینه، مردم و خانواده‌ها هم نیز نقش مهمی دارند و باید با آگاهی بیشتر به مراجعه به موقع و مناسب اقدام کنند.

ما در حوزه سرطان هیچ وقت از پیشگیری مطلق صحبت نمی‌کنیم؛ بلکه همیشه می‌گوییم که باید مدیریت مناسبی برای سرطان‌ها داشته باشیم؛ یعنی از سرطان‌هایی که می‌توانیم پیشگیری کنیم، پیشگیری کنیم و آنهایی که باید زودتر تشخیص داده شوند، در مراحل ابتدایی شناسایی شوند و بیماران را در اسرع وقت و به روش مناسب و استاندارد درمان کنیم.

بهبود برنامه‌های غربالگری سرطان پستان و کولورکتال و دهانه رحم در کشور باید اتفاق بیفتد. آگاه کردن مردم، از جمله اقداماتی است که باید انجام شود. در مورد پیشگیری از سرطان بعضی کارها را دولت باید انجام دهد و بعضی کارها را مردم خودشان باید انجام دهند. همچنین، سیستم تشخیصی و درمانی باید به حدی بهبود پیدا کند تا اولاً سرطان‌ها به موقع تشخیص داده شوند و اگر کسی به سرطان مبتلا شد، درمان مناسب و بهینه دریافت کند.

تسنیم: مردم باید به چه علائمی برای تشخیص زودهنگام سرطان توجه کنند؟

علامت‌های مهمی که باید به عنوان هشدار سرطان بشناسیم و اگر علت دیگری برایش وجود ندارد و بیش از ۲-۳ هفته طول کشید و بهبود پیدا نکرد باید با پزشک مشورت کنیم عبارت‌اند از خستگی مفرط، وجود یک توده یا برامدگی در یکی از اعضای بدن، خونریزی، تنگی نفس و سرفه مزمن، درد بدون علت قبلی، کاهش وزن بدون علت مشخص، ایجاد خال یا تغییر شکل و رنگ در خال‌های قبلی، زخمی که بهبود پیدا نمی‌کند.

تسنیم: آیا می‌توان گفت سونامی سرطان در راه است؟

ما مخالف این هستیم که بگوییم سونامی سرطان در راه است؛ چون سرطان قابل مدیریت است اما فکر می‌کنم در آینده نزدیک بروز سرطان افزایش خواهد یافت و با تعداد زیادی از بیماران نجات‌یافته از سرطان مواجه خواهیم شد. یعنی افرادی که درمان شده‌اند، اما هنوز سال‌ها نیاز به مراقبت دارند. از این رو، این افراد باید مراقبت‌های پزشکی و دارویی طولانی‌مدت دریافت کنند و نیاز به توانبخشی و بازتوانی خواهند داشت. این مراجعات، داروها و درمان‌های مختلفی که باید برای این افراد در نظر گرفته شود، شامل تمام مراحل زندگی‌شان خواهد بود. بنابراین این مسئله بار زیادی به سیستم بهداشتی و درمانی و همچنین خانواده‌ها تحمیل خواهد کرد.

تسنیم: وضعیت غربالگری سرطان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ کدام سرطان‌‌ها در کشور غربالگری می‌شود؟

در مورد سرطان پستان پیشنهاد شده که زنان بالای ۵۰ سال و در صورت توان مالی کشور، زنان بالای ۴۵ سال باید سالانه یا حداقل دو سال یک بار ماموگرافی انجام دهند.

همچنین برای سرطان روده بزرگ باید سالانه یا حداقل هر دو سال یک بار تست مدفوع انجام شود، اما بسیاری از مردم این اقدامات را نادیده می‌گیرند.

در این زمینه، وزارت بهداشت باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشد و خدمات لازم را برای مردم ارائه کند. آگاهی‌رسانی به مردم هم مهم است و مردم بدانند که برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها، چه اقداماتی باید انجام دهند. اگر در اطراف خودمان جستجو کنیم و از کسانی که در سن میانسالی و سالمندی هستند بپرسیم، خیلی‌ها اطلاعی از این برنامه‌ها ندارند و اگر هم این غربالگری‌ها را انجام داده باشند معمولاً نامنظم بوده و توجهی به تکرار منظم آنها ندارند.

برای سرطان پستان باید معاینه سالانه توسط پزشک انجام شود و خود فرد نیز باید این معاینه و خودآزمایی ماهانه را انجام دهد. در صورتی که منابع مالی کافی وجود داشته باشد، باید هر دو سال یک بار یا سالی یک بار ماموگرافی انجام شود؛ اما مسئله اینجاست که این غربالگری‌ها باید رایگان شود. از سوی دیگر باید نیروی انسانی کافی برای انجام این غربالگری‌ها در سیستم بهداشتی و درمانی کشور وجود داشته باشد اما اکنون به دلیل محدودیت‌های منابع مالی و مشکلات اقتصادی حوزه سلامت، امکان تأمین نیروی کافی برای انجام این غربالگری‌ها و پیگیری وضعیت بیماران به طور کامل وجود ندارد.

یکی دیگر از سرطان‌هایی که راحت‌تر می‌توان تعداد زیادی از افراد را غربالگری کرد، سرطان دهانه رحم است که با استفاده از پاپ اسمیر و HPV Testing قابل انجام است. به طور کلی در جهان و ایران برای سرطان‌های دهانه رحم، پستان و روده بزرگ، روش‌های اثبات‌شده و قابل توصیه غربالگری وجود دارد اما برای سایر سرطان‌ها نمی‌توان الزاماً غربالگری را به کار برد و باید مردم با علائم کلی سرطان‌ها آشنا شوند و در صورت بروز این علائم به پزشک مراجعه کنند تا از این طریق به تشخیص زودرس بیماری کمک شود. برای مثال برای تشخیص و غربالگری سایر سرطان‌های شایع شامل سرطان معده، ریه، پروستات، مثانه و… هنوز روش اثبات شده‌ای وجود ندارد و روش‌های موجود هزینه ـ اثربخشی بالایی ندارد. از مهمترین کاستی‌هایی که باید توجه بیشتری به آن بشود توسعه تحقیقات سرطان در کشور است و باید بودجه کافی برای شناخت علل و عوامل خطر سرطان‌ها و همچنین تحقیقات پیشگیری و درمانی سرطان وجود داشته باشد.