۵۹ درصد مخازن سدها خالی است/ مدیریت غیرعلمی پاشنه آشیل بحران کم آبی

گروه اجتماعی عصرقانون: از ابتدای سال آبی (مهرماه) تا ۲۵ مرداد میزان ورودی مخازن کل معادل ۲۳ میلیارد و ۸۱۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته این عدد به ۴۰ میلیارد و ۸۹۰ میلیون مترمکعب رسید که نشان دهنده کاهش ۴۲ درصدی ورودی سدها است.

خروجی سدها با ۲۷ میلیارد و ۹۰ میلیون متر مکعب نسبت به سال گذشته کاهش ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد زیرا در مدت زمان مشابه خروجی سدها به ۳۴ میلیارد و ۸۷۰ میلیون مترمکعب می‌رسید.

حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۱ میلیارد مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۲۸ میلیارد و ۳۰ میلیون مترمکعب بوده که نشان دهنده کاهش ۲۵ درصدی است.

همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور ۴۱ درصد و ۵۹ درصد مخازن سدها خالی است.

بررسی موجودی سدهای کشور نشان می‌دهد سدهایی نظیر سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، گلستان، خراسان جنوبی، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند.

همچنین ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال تا ۲۵ مرداد ماه معادل ۱۴۷.۷ میلیمتر بوده است این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۲۴۲.۸ میلیمتر )۳۹ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۷.۹ میلیمتر) ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

همچنین بارندگی در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان بدترین وضعیت بارندگی نسبت به سال گذشته نشان می‌دهند و تنها استان گیلان وضعیت نرمال بارندگی را داشته است.

مدیریت نامناسب و کمبود راهکارهای عملی 

به‌‌رغم هشدارهای متعدد کارشناسان در مورد کم‌آبی، اقدام مؤثری برای مهار این بحران صورت نگرفته است. دولت در برنامه‌های توسعه‌ای خود تأکید زیادی بر سد سازی داشته، اما این راهکار به دلیل کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی دیگر کارایی گذشته را ندارد. عبدالمطهر محمدخان، سخنگوی شهرداری تهران، در نشست خبری اخیر اعلام کرد اجرای پروژه‌های تصفیه پساب و استفاده از آب‌های سطحی می‌تواند با بازگرداندن ۹ میلیون مترمکعب آب به چرخه مصرف، نقش مهمی در حفظ فضای سبز تهران داشته باشد.

محمدخان همچنین اضافه کرد: «در صورت اجرایی شدن قرارداد استفاده از آب تصفیه‌شده برای آبیاری بوستان‌ها، ظرفیت آبی تهران به ۷۶ میلیون مترمکعب خواهد رسید و مشکلات تنش آبی در مناطق جنگلی و بوستان‌های بزرگ مانند چیتگر و سرخه‌حصار به‌صورت بلندمدت و دائمی حل خواهد شد.»

اگرچه این اقدامات در جای خود مهم هستند، اما کافی نیستند. در حالی که کشورهای دیگر درگیر بحران آب، اقدام به تغییر الگوی مصرف و اصلاح سیستم‌های آبیاری کرده‌اند، در ایران همچنان کشاورزی سنتی و مصرف بالای خانگی ادامه دارد.

راهکار چیست؟

مدیریت مصرف، یکی از فوری‌ترین اقدامات لازم است. فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف و همچنین استفاده از تجهیزات کاهش مصرف آب در منازل، ساختمان‌ها و صنایع ضروری است. بسیاری از کشورهای جهان برای کنترل مصرف آب، قیمت‌گذاری پلکانی و جریمه برای مصارف بیش از حد را در دستور کار قرار داده‌اند اما در ایران، آب همچنان با قیمتی پائین‌تر از ارزش واقعی آن عرضه می‌شود که خود باعث تشویق به مصرف بی‌رویه است.

به گفته مشاور وزیر نیرو، بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص می‌دهد. کشت محصولاتی مانند برنج و هندوانه در مناطق کم‌آب، فشار شدیدی به منابع آبی وارد کرده است. استفاده از روش‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای، کشت محصولات کم‌آب‌بر و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، می‌تواند مصرف آب کشاورزی را تا ۴۰ درصد کاهش دهد.

بسیاری از کشورهای پیشرو در مدیریت بحران آب، به فناوری‌های نوین مانند شیرین‌سازی آب دریا، بازیافت و تصفیه فاضلاب و جمع‌آوری آب باران روی آورده‌اند. ایران نیز باید سرمایه‌گذاری بیشتری در این بخش داشته باشد. در حال حاضر، تنها کمی بیش از سه درصد از فاضلاب‌های شهری تصفیه و مجدداً استفاده می‌شوند، در حالی که این رقم در کشورهای توسعه‌یافته بیش از ۶۰ درصد است.

برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث فرونشست زمین در بسیاری از نقاط کشور، از جمله تهران شده است. سرعت فرونشست زمین در برخی مناطق تهران ۲۵ سانتی‌متر در سال است که یکی از بالاترین نرخ‌های فرونشست در جهان محسوب می‌شود. این مسئله علاوه بر تشدید بحران آب، زیرساخت‌های شهری را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است.

بحران آب در ایران، نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به مدیریت منابع آبی، تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه است. تهران، به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر کشور، در سال‌های آینده با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد شد.

اگر دولت از همین امروز اقدام به اصلاح سیاست‌های آبی نکند، در آینده‌ای نه‌چندان دور، مردم با جیره‌بندی گسترده آب و حتی مهاجرت‌های ناشی از کم‌آبی مواجه خواهند شد. بحران آب یک مسئله فراتر از کمبود بارندگی است؛ این بحران ناشی از سیاست‌های غلط و بی‌برنامگی در مدیریت منابع آبی کشور است.